Lunod sa Mga Pahina: Isang Mabilisang Suri sa mga Nabiling Aklat (Unang Bahagi)

Alam ko, mga kaibigang magbubukid, pesante, mafioso, gerero, rebolusyonaryo, mga alipin ni Edward Cullen, mga bumubuntot kay Lady Gaga, akademiko, at kung sinu-sino pang mga gago (joke lang) na alam niyo nang wasak ang aking kakayanang magsulat. Sa dami ng pinlano kong burador, hindi ko pa nagagawang simulan ang magsulat kahit isa. Hindi ko magets kasi kung bakit nga ba hinanap ni Epithumia ang aking katawan at binagsakan ng samu't saring adiksyon (katulad ng aking pagnanasang dalasan ang panonood ng 仮面ライダーアギト, 仮面ライダーBLACK at 仮面ライダーW（ダブル）, ang pagtulog ng madalas at ang pagkaadik sa µTorrent, na siyang sanhi ng aking kawalan ng gana magsulat. Isa itong malaking trahedya lalo't ang layon pa naman sana ng sembreak na ito na tinapos ko ngang maaga (at kung bakit inabot ng 28 na pahina sa maling format ang aking papel sa Fil 108.2 na kung nagkataon ay naging 41 pala) ang aking nakaraang semestre na napakasaya na ng resulta. Ewan ko lang talaga... nahulog na tuloy sa imburnal ang mga binalak kong short pieces...

Kaya siguro babawi na lamang ako sa aking pagsusumikap na bigyan kayo ng ideya sa kung ano , ba ang nagpapatakbo sa utak ko ngayong purgang-purga na ako sa Japanese live-action at nakabalik na naman ako sa Ayala Museum. Narito ang ilan sa mga pinagkakaabalahan kong aklat sa kasalukuyan:

I. Books in Print: Ateneo de Manila University Press. (Released 2009). Alam ko, napakapanggago lang yata ng sabihin kong libro ito, pero sa tuwing binubuklat ko ito sa aking paggising, naluluha ako sa dami ng magagandang aklat na nais kong mapasaakin pero hindi ko pwedeng i-hoard dahil iskolar nga naman pala ako... kung naniniwala pa kayo, hehe.

II. Aquino, Benigno Jr. S. Letters - Prison & Exile: Ninoy. Sta. Ana, Manila: The Aquino Family in Cooperation with the La Ignaciana Apostolic Center, 1983. Napulot ko ang polyetong ito kasabay ng susunod na aklat na aking sasalaysayin nang magtungo ang aming klase sa Hi 166 - K kay G. Aaron Moralina. Dahil maliit lang siya, isa na siya sa mga madalas kong bitbiting aklat sa tuwing ako ay maglalagalag, kasama ng The Prince ni Niccolo Machiavelli at The Communist Manifesto nina Karl Marx at Friedrich Engels. Sa isang talaban, magandang isipin kung papaanong natitimpi ng isang opinyong Pilipino ang dalawa sa aking mga tagapagtanglaw sa teorya, kahit liberal ito (dahil sa totoo lang, mga kaibigan, ang puno't dulo ng ating mga suliranin ay ang sistemang liberal na atin pa ring kinakagat). Sa kung papaanong paraan mayroong The Screwtape Letters si C.S. Lewis para sa mga demonyo, mayroon nito si Ninoy sa kanyang pamilya, mga kaibigan at mga kababayan. Pero katulad ng mga personal na liham, dito natin mas nakikilala si Ninoy Aquino bilang isang tao, isang politiko at isang tagapagtaguyod ng mapayapang paraan ng pagbabago. Bagaman ako ay sosyalista, nauunawaan ko ang katotohanan at ang konteksto ng pananalita niya sa kung bakit hangga't maaari'y kaiwas-iwasan niya ang mabigyan ng pagkakataong magtagumpay ang rebelyong Komunista dulot ng pagkawasak na maidudulot nito. Hindi rin natin siya masisisi; nguni't kung makikita lamang niya ang kasalukuyang kalagayan, marahil hindi ito ang tono ng mga liham na inyong matutunghayan.

III. Aquino, Benigno Jr. S. "A Garrison State in the Make" and Other Speeches. With Nick Joaquin's "Before the Blow: Ninoy's Senate Years." Makati: Benigno S. Aquino Jr. Foundation. 1985. Kung ginagamit natin sa ating nasyonalistikong retorika na ang Noli Me Tangere at El Filibusterismo ang Biblia ng sambayanang Pilipino, pwede siguro ilakip ang kalipunan ng mga sulating ito ni Ninoy bilang Bagong Tipan (siyempre, sarkastiko ako sa pagsasabi nito, pero makikita niyo kung bakit). Nasa aklat na ito ang lahat ng mga mahahalagang talumpati na binitiwan ni Ninoy sa kanyang panahon ng panunungkulan sa Senado bago ang 1972, at ang isang afterword ni Nick Joaquin, na noong bago mag-Batas Militar ay isang tagahanga ng mag-asawang Marcos. Makabubuting sipiin ang taguri ni Joaquin: The time would come when Ninoy's words would be recalled with a pang: as auguries that, alas, went unheeded. Sa lahat ng talumpati ni Ninoy (na siyempre'y pagtuligsa sa mga polisiya ni Marcos) nakikita natin na ang bawa't kilos ni Marcos, maski sa simula pa lamang ng kanyang unang araw sa opisina, ay mga metodiko at planadong mga hakbang tungo sa pagtatatag ng isang personality cult, katulad nina Hitler at Stalin. Nguni't ang mga babalang ito, at ang mga kahila-hilakbot na kasawian ng bansa na ating naranasan, ay hindi pinansin ng mga tao dahil natutuwa sila, diumano, sa retorika ng laban ni Ninoy at hindi sa kahalagahan ng babala. Sapagka't ang mga tao'y masyado nang sanay sa mapayapang mga panahon at "demokratikong" kalagayan, iniisip nilang dahil sa kawalan ng kaibahan ng mga partidong Nacionalista at Liberal, hindi na nag-iisip ang tao at tinitignan na lamang ang politika bilang palabas at hindi isang pampamayanang tungkulin. Ito ang mga sanhi kung bakit hindi natin nagawang makaimik at tayo'y naghihilakbot ngayon sa Batas Militar; dahil hindi natin nasunod ang birtud ng paghahanda ng mga Boy Scout.

At kung nandito rin si Ninoy, tiyak na tiyak ko nagwawala na yun ngayon (hindi dahil sa kanyang papatay-patay na anak o sa kanyang lukaret na anak kundi) sanhi ng pag-angat ng isang karismatikong pinuno na nakasalalay sa retorika at personalidad, at hindi sa plataporma de gobyerno / ideolohiya:


Para sa isang mas mabungang pagtanaw sa usaping ito, tignan ang sulatin ni Manuel Quezon III: Notes for an essay on Escudero: Portrait of the Politician as Beyond the Clutches of History (ongoing).

IV. Tolentino, Rolando B. Sipat-Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 2007. Isa ito sa mga naging paborito kong sangguniing aklat pagkatapos kong maka-A sa klase sa Ph 101 kay Padre Luis David at nang piliin na namin ni Duey Guison na sukuan ang papel sa PoS 130. Malaki-laki ang naitulong sa akin ng aklat na ito sa Fil 108.2 lalo't paborito rin ni RT ang pagsusulat nang may pagkilala sa kaisipan ni Foucault at ng mga postkolonyal. Sapagka't hindi ako karapat-dapat magbigay ng paghuhusga sa aklat, hahayaan ko munang ito magsalita para sa ganang sarili. Mula sa panlikod na pabalat, ang aklat:

ay pag-asinta sa historikal, panlipunan, at modernong transformasyon ng panitikang Filipino. Mula epiko hanggang postmodernong panulaan at panitikang diaspora, naglalahad ang libro ng mapanipat na kritikal na perspektiba sa pag-unawa ng panitikan at lipunang Filipino.

Binibigyan-ugnay at relasyon ng libro ang tila hindi magkakaugnay na bagay: ang epikong bayani at OCW (overseas contract worker), panitikang oral at urban lagend, romantisismo at himagsikan, diaspora at pighati, at iba pa. Makabuluhang karagdagang babasahin ang libro sa anumang textbuk at akdang pampanitikan para komprehensibong maunawaan ang panitikanng Filipino tungo sa malaya at mapagpalayang pagbasa, pagtuturo at pananaliksik.

O, ambigat devah? Hindi ko rin tuloy masisi ang mga freshman na naatasang magbasa ng ilang artikulo mula sa aklat na ito pero sumasakit ang ulo. Maging noong ako'y nag-aaral sa Fil 12 sa ilalim ni Bb. Pamela Cruz, sinakitan ako ng ulo sa pagbabasa pa lamang sa pagsasalaysay ni RT sa kamatayan ni Pepsi Paloma. Hindi ko nalaman na tutungo ako sa isang transformasyon na darating ang araw nagagagad ko na ang paraan ng pagsusulat na ito. Iniisip ko nga na kung mangyayari man na ako'y magtuturo ng anumang kurso, maski sa Agham Politikal, titiyakin kong huhugot ako sa aklat na ito.

Oo, maski makapagturo ako sa high-school.

V. Hau, Caroline S. Necessary Fictions: Philippine Literature and the Nation, 1946-1980. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 200o. Kabahagi rin ang aklat na ito sa aking mabungang pananaliksik ukol sa literaturang postkolonyal. At saka mahirap na ring hindi ito bilhin: sa paulit-ulit ba naman na klase namin sa Fil 108.2 kay G. Gary Devilles, kung papaanong kasama ito ng Pasyon and Revolution ni Reynaldo Ileto na laging nasasangguni sa bawa't klase, e alam mo nang dapat mayroon ka lagi nito bilang akademiko. Mula rin sa panlikod na pabalat, sinisikap ng aklat:

... examines the connection between literature and nationalist discourse during the postwar period through close readings of the works of Jose Rizal, Amado Hernandez, Nick Joaquin, Edgardo Reyes, Ricardo Lee, Kerima Polotan, Carlos Bulosan, and Mano de Verdades Posadas. The book argues that the long-standing affinity between literature and nationalism is based, in part, on the power of literature to formulate and work through a set of questions central to nationalist debates on the possibility and necessity of social change. It asks: what is the relationship between knowledge and action? Between the personal and the political? Between the foreign and Filipino? Between culture and history, culture and politics, culture and economics?

Sa isang masusing pagtanaw, hindi maiiwasan na isipin din natin ang katotohanan na ang ating literatura, sa kabila ng ating pagkahulma sa mga disiplinaryong pagkilos, ay isang uri ng literatura na, sa pangkalahatan, ay mayroong karakter na popular at pluralistiko sa kanyang kahayagan. Kung ihahambing sa ibang perspektiba ng mga bansang mayroong kanon ng mga manunulat (tinutukoy ko ang mga Pilosopo), karamihan sa kanila ay kanluranin at may pagpapahalaga sa pagbubuti ng sarili bago ang pagsasabuti ng bayan. Tayo, sa ating pagkilos bilang mga mamamayan, nahulma na kaagad tayo na isabuhay ang birtud ng pakikipagkapwa, na atin nang nakaligtaan ang pagtanaw sa ating sariling kalagayan. Ito ang suliranin at trahedya ng Marxistang pananaw na ating ginagalawan sa karamihan sa mga kilusan sa emansipasyon. Kaya naman sa ating pagsusumikap na itaguyod naman ang pansariling kapakanan (gaya ng panukala ni Ayn Rand) nagiging mga walang kwenta naman tayong mga mamamayan. Dumating na sa puntong kahit sino na lang, basta published, paniniwalaan at panghahawakan natin, kagaya ng mga anak ng tinapang akala-mo-may-sense-wala-naman-pala:

ITO.

(Sa mambabasa: sapagka't sinusulat ko ang piyesang ito sa gitna ng pagbuhos ng bagyong Santi, nanganganib ang kompyuter na ginagamit ko na mawalan ng kuryente. Itutuloy ko ang pagsusulat sa mas mabuting mga klima)

Biyaheng Pauwi, Mga Buhay na Lugami

(o kung bakit naaalala ko si Jenny dela Cruz pagkatapos ng lahat ng natutunan ko sa semestreng ito)

Alay sa South Crest School at sa Batch 2007-2008, na nananatiling nakakulong sa diskurso ng neoliberal na pagkawasak

Una sa lahat: basura ang Twilight series ni Stephenie Meyer. Sa totoo lang napakalaki ng Moral Dissonance kung titignan mo ang konteksto ni Edward Cullen bilang ideyal na lalake ng maraming nagwawalang fangirls (o pwede natin sabihin sigurong mga sanrekwang ditzes na nakikibahagi sa produksyon ng mga tinaeng letra na naging bundok ng salita). Ngayon ko lang naunawaan kung gaano kasama ang sundin ang bawa’t naisin ng babae kung nais mong makamit ang, kung sisipi ako sa popular na metapora na matagal na ring nababagoong, ang matamis niyang oo.

Alam ko, alam ko, papatayin ako ng mga babae sa aking sapot ng ugnayan (sarili kong termino para sa “network”) na kabahagi ng pulutong ng mga nangangarap maging Cullen ang apelyido, pero sabihin niyo sa akin, kung pagtutugmain ninyo ang lahat ng rasyonalidad (o kahit simpleng lohika ng moral development), hindi kayo mandidiri sa seryeng ito. Bilang halimbawa, ang panginoon ng kawasakan ng mga Tunay na Lalake, si Lourd de Veyra, frontman ng Radioactive Sago Project, ang nagwika:

Now look at that. Here we are for the past 50 years, enjoying our duty-free imported books, then a black P650-hardbound with a red apple on the cover comes to screw it up for everyone. Maybe government should do more than just slap a 5% tax. For all we know, Twilight— which the horror maestro Stephen King succintly described as “good plot, crap writing— might be a negative influence on its intended audience. Perhaps government can imagine a hill of Twilight books, burning under the reddening night sky. For all we know, Metro Manila streets might be full of morose 16-year-olds calling themselves “Bella” and “Edward” and wearing eyeliner and bite-marks on their necks. In which case, we might have to throw these little vampires into the fire as well. Just to make sure.

Nakuha ko ba atensyon mo? Mabuti. Inaasahan mo bang kritika ito ng Twilight at susubukin mong wasakin ang mga argumento ko sa pamamagitan ng pagwawala sa pagmamakinilya ng “PUTANG INA KA I '<3' EDWARD CULLEN KAYA SHUT UP ASSHOLE!”, nang isang milyong ulit, ganon ba? Pasensya ka na lang: hindi para sa hindi nag-iisip nang hindi nakakahon ang sulating ito. Sabi nga ni Yol Jamendang, guro sa Kagawaran ng Filipino: “Alam mo pare, may mga libro akong binasa dahil alam kong maraming chicks ang nagbabasa nun. Hindi ko na uulitin yun.”

Hindi talaga ito ang topic ko, pero babalik tayo dito.

~O~O~O~

Kung bukas ang utak mo, pakinggan mo ako ngayon:

Isa siguro sa mga parikala ng buhay ko ngayon e yung intelektwal na pormasyon ng Pamantasan na kinabibilangan ko. Sure, sige, nakakatuwa para sa isang kagaya ko na matagal nang interesado sa pangangalap ng kaalaman, pero dumarating sa punto na dahil alam mo na ang katuturan ng lahat ng bagay, bakit ganyan, paano naging ganito ang mga kaayusan, at kung paanong ang pinakasimpleng bagay ay puwedeng mapatunayan na bahagi ng isang mapaniil na kaayusang winawasak ang kakayanan mong maging malaya at dakilang nilalang, hindi mo maiwasang mawalan ng pagpapahalaga sa mga maliliit na bagay. Sa totoo lang, noong ako’y nasa Mataas na Paaralan, ok lang sa akin ang Wowowee (o baka dahil naglalaway pa ako noon kay Iya Villania), nakakatawa manood ng Big Brother, at lagi ko sinusundan ang Klasmeyts. Pero simula nang makausap ko (kahit pasaglit-saglit lang) ang mga taong matagal nang patay pero nagsasabi pa rin ng mga ideyang hindi siguro maririnig ng kahit sino sa mga kaklase ko sa South Crest School na nursing pa rin ang putanginang pinagkakasiksikan, ang Wowowee ang simbolo ng depribasyon at dehumanisasyon ng intelektwalidad ng Pilipino. Ang Big Brother ang epitomya ng pagnanasa ng pribado na makamit ang publikong lunan habang tayo ay nagpapaubaya nang may malalawak na ngiti sa labi, isang tandisang ekshibisyonismo. At ang Klasmeyts (at ang ang sabihin na nating sumunod dito ang Banana Split) ang tanda ng nananatili at namamayaning sekswalisasyong para sa produksyon ng kapitalismong pag-iral.

Isa lang ang hindi nagbago: BASURANG-BASURA PA RIN ANG GMA KAHIT ANO GAWIN NILA.

Kung hindi mo naintindihan ang lahat ng sinabi kong iyon, yun mismo ang punto ko. Parang sobra na akong alienated sa dati kong buhay, sa lahat ng pinanghahawakan ko mula pagkabata, na ngayon wala na akong pakialam sa lahat ng sinabi ko noon na may pag-asa pa sa pagbabago na hindi kailangang gamitan ng lakas. Ngayon, nakita ko na na ang kalagayan natin, sa isang estadong garison, laboratoryo at opisina de comercio, ay sa naturalesa hindi magiging mapagpalaya kundi magkakahon sa atin bilang estadistika. Metafiksyon nga, na may kaalaman ang karakter ng guni-guni na siya ay umiiral sa guni-guni, na alam niya ang kanyang kahahantungan. Kumbaga, para kang naglalaro ng RPG na may walkthrough, kaya nawalan ka na rin ng thrill, ng tremendum et fascinosum. Batay nga sa pahayag ni Hannah Arendt sa The Human Condition: the situation created by the sciences is of great political significance. Wherever the relevance of speech is at stake, matters become political by definition, for speech is what makes man a political being. If we would follow the advice, so frequently urged upon us, to adjust our cultural attitudes to the present status of scientific achievement, we would in all earnest adopt a way of life in which speech is no longer meaningful. For the sciences today have been forced to adopt a "language" of mathematical symbols which, though it was originally meant only as an abbreviation for spoken statements, now contains statements that in no way can be translated back into speech. Hindi na kayo magkaintindihan ng kausap mo kasi hindi na kayo nagtutugma ng kaalaman at pang-unawa. Magtataka pa ba tayo kung bakit si Dr. Manhattan ay unti-unting natulak na lumayo sa mundong ito?

At iyon ang kalagayan natin, unti-unti tayong lumalayo sa isa’t isa dahil sa isang mundo na binubuo ng mga bansang walang inisip kundi magkamal, nakalimutan na natin ang ating mga sarili, o sabi nga ng The Wuds, “at nakalimutan ang Diyos.” Parang wala nang silbing mabuhay dahil alam mo na rin, at parang pakiramdam mo wala kang magawa dahil kahit alam mo ang nangyayari hindi mo alam ang gagawin mo. Tama nga ang sinabi ng kasama sa kursong si Leo Arman Galang: disempowerment is the new apathy. Ano ang sinasabi, hindi lang ng Atenista, kundi ng lahat ng kabataang tatanungin mo kung bakit hindi sila nakikibahagi sa himagsikang mapayapa o may pakikibaka: “alam kong tama, pero wala rin naman akong magagawa.” Wala silang kapangyarihan dahil wala silang alam na patutunguhan at pwedeng gawin.

Ito ang hahanapan natin ng posibleng sagot, sa tulong ni Michel Foucault.

~O~O~O~

Pumasok lang talaga ako sa araw na ito dahil mayroon kaming 10-minutong pahabol na pagsusulit para sa kursong PoS 130: International Relations. Hindi ko na ikukwento kung bakit dahil masalimuot ito. Sa pagtatapos niyon tumuloy ako sa forum ng Gabriela na pinangunahan ni Bb. Cristina Palabay, na inorganisa ng klase sa PoS 100: Politics and Governance ng aming butihing Nangangasiwang Patnugot sa Matanglawin na si Danna Aduna. Napagtanto ko kung gaano kalaki ang hamon ng pagpapalaganap sa isyu ng kababaihan sa darating na halalan (kahit nilalakad ng mga kasama ko sa Kagawaran ng Agham Politikal na iwaksi ang halalan upang mailakad ang tunay na Pambansang Demokrasya), at kung paano ba dapat mag-organisa. Parang sisi tuloy ako na hindi ko ito naisama sa aking analisis sa kalagayan ng babae sa talaban ng postmodernismo at postkolonyalismo para sa aking papel sa Fil 108.2: Araling Postkolonyal.

Oo, alam ko nahihilo ka na sa mga course names na ito. Titigil na ako.

Nanatiling problema para sa akin kung bakit yata sa Pamantasan (at least sa batch na aking kinabibilangan) napakakaunti ng kumikilos para sa layunin ng peministang pagsusuri at emansipasyon. Mga ilang ulit nang pinansin ng guro ko sa Pilosopiya, si P. Luis David, S.J. kung bakit tila baga walang interes ang Atenistand babae, gayong andaming isyu ng babae sa kalagayan ng akademya. Minsan naiisip ko ang sobrang “pagbe-baby,” ika nga, ng Ateneo sa kanyang mag-aaral (liban pa sa lubusang fetishisasyon ng putanginang UAAP, pasintabi sa mga rabid fans) ang sanhi na lumilikha siya ng maling sensibilidad na ito na ang paraiso. Kaya hindi na nagsasalita ang Atenista. Kaya makapal ang mukha niya magyabang na mayroong Silent Majority na hindi nakikialam sa “maiingay na destabilisasyon” ng mga aktibistang inapi at inalisan ng karapatan kaya piniling mamatay nang lumalaban. Ano talaga ang nangyari? Hindi naman ganito ang kababaihan ng mga ibang nakolonisang bansa. Saan tayo nagkamali? Sinabihan kami ni P. David na:

Men are not gonna give women privilege without women putting up a fight. So between historization of women’s bodies in the 19th century by means of emergence of medically-established protocols relating to women, between that time and now, there had to be a lot of organizing among women. Even if they are not enough, if more could still be done, a lot already has been done, but because of the activism of women themselves. If you study feminist concerns, I think what you will find is story of those branded victims, pushed almost with their backs to the wall precisely because they have been pushed with their backs to the wall. We expect of dogs that are pushed into a corner to do a last-ditch effort. When you look at the medical stories of the time, they are all pushed… Foucault does not talk of immutable arrangements; possibilities for resistance are always possible to mount, to stage. Isn’t that the strongest weapon of women, becoming PUZZLING … It is a theatre in the struggle of the doctor and his female patient. He says “I am, not you, the master of your body.” Kahit ikamamatay ko ito, I want to prove I am the master of my fate. Next time do not pity, she might be actually mounting a monumental resistance. It’s just like suicides. Do not assume they are someone defeated; that is not how Japanese look at it; a last-ditch successful attempt to exonerate your honor. All I say is not automatically assume that there can be only one meaning of anything. One should not automatically assume. When mostly female activisms have achieved is their right to not being forced by husbands.

Mayroong isyu sa emansipasyon pero tila baga sinukuan na natin ang laban. Kumbaga sa wika ni Nick Joaquin: The Revolution had ran out of Filipinos. Ang mas masaklap dito, hindi yata natin alam na may laban pang dapat ipaglaban. Tanda ko iyon, tinuturuan tayo sa elementarya na mga batang lalaki na ibigay sa matatanda at mga babae ang ating upuan sa mga pampublikong sasakyan kung wala silang maupuan. Kaninang sumakay ako sa bus, may isang nars na nakauniporme pa na napilitang tumayo sa bus. Siksikan na noon, halos wala nang pinagkaiba sa MRT o LRT. Nagkatakutan siguro dahil sa napabalitang bagyo. Katabi niya ang tatlo, ulitin ko, TATLONG linya ng upuan na puro lalaki ang nakaupo. Walang tumayo’t magbigay. Kung hindi pa ako nagbigay, titiisin niya ang 2 oras na masakit ang katawan habang umaalog ang bus sa pagtakbo o pagpupusang walang likat sa usad-pagong na paglakad ng mga sasakyan sa inaayos na Skyway. Alam ko, pare, sasabihin ng mga kosa: pare hindi na uso ang gentleman; maginoo pero medyo bastos na! Alam ko may mga radikal na feministang naiinsulto doon; pero seriously, sa tulad ko na may mga bitbit na kayang dalhin at sa kanya na halata mong pagod na at masakit ang ulo sa kanyang mahirap na tungkulin na maglingkod sa maysakit, sino ang mas may kailangan ng mas komportableng byahe? Tanginang Ayn Rand kasi e; puro sarili ang inuuna.

May bulsa ng kapangyarihan (pockets of power) na puwedeng panindigan ang babae upang maitanghal ang kanyang kakayanan sa pagtuturing na kapantay at higit sa mga lalaki. Parikala ko siguro rin na lalaki ako (so far, hehe) pero nakikibahagi ako sa diskurso ng peminismo na may potensyal durugin ang aking identidad. Naisulat ko sa aking papel sa Araling Postkolonyal (ang pinakamahabang naisulat ko sa ngayon) kung paano:

Sa [proposisyon ni Michel Foucault] na pilosopikong pagkilos upang balikan ang mga dating landas ng mga nauna sa atin, matatalunton natin ang mga pagkilos na maaaring tunguhin ng mga babae upang mapanatili nila ang kanilang pagkakakilanlan sa labas ng anino ng lalaki. Kailangan ang pagtanggap sa katotohanan ng potensya ng desorbitation para sa isang suhetong kumikilos sa postkolonyal na pagkakilanlan sa isang kalagayang postmoderno...

Ang mga sensibilidad ding ito marahil ang nagtakda kay José Rizal na tandaang magpaalala sa kababaihan ng kanyang panahon kung papaano ang marapat na ikilos at isipin ng isang babaeng nagnanais lumagpas sa pagkasailalim bilang suhetong kolonyal. Malinaw ang kanyang pagsusumikap wasakin ang isteryotipo ng Pilipina na ang tanging alam ay “magbubulong ng dasal, walang karunungan kundi awit, nobena at milagrong pang-ulol sa tao, walang ibang libangan kundi magpanggingge o kumpisal kaya ng muli’t muling kasalanan,” isang nilikha ng mekanismong disiplinaryo ng kolonyal na estado. May obsesyon din si Rizal sa paggamit sa panitikan bilang haliging-bato ng kanyang proyekto sa paglikha ng pagkakakilanlang makabansa, kaya naman hindi kataka-taka na ituro niyang halimbawa ang klasikong pamumuhay ng mga taga-Sparta bilang karampatang pamumuhay ng isang babaeng nalalaan hindi lamang sa paglilingkod sa kanyang mag-anak kundi maging sa bayan.

Hindi natin inaalagaan ang kalagayan ng kababaihan, na higit pa sa mga lalaki ay siyang pinakamahalagang tagapagkandili at nagtatakda ng tatahaking ispiritwalidad ng isang lipunan. Maghanap ka ng lipunang ang tingin sa babae ay komodifikado, mga premyong pinananalunan sa torneo, at makikita mo ang babae bilang sex symbol, bilang puta, bilang biktima. Nguni’t hindi tayo makaimik, dahil totoo.

~O~O~O~

Naikwento ko na ito minsan. Mangha pa rin ako sa konsepto ng Jeepney Magazine, ang unang street paper sa Pilipinas, at kung papaano kahit kaunti’y nakapagdudulot ito ng isang transformativong proseso sa buhay ng ating mga kababaya’t kapatid na nasa ilalim na paghahati ng lipunan. Mula sa kanilang website:

"The Jeepney Magazine" is a Filipino publication produced by the Urban Opportunities for Change, Foundation Inc.

The Jeepney Magazine has two main goals:
• The first is the presentation of the stories and hearts of the Filipino poor. It is our intent to communicate the needs, struggles and more importantly, the victories in the midst of those struggles, of homeless people, to an audience that can make change happen.
• The second is the provision of jobs, with dignity, meeting or exceeding the Philippine minimum wage. The provision of jobs, is modeled by the over two hundred autonomous street papers in the world today. The vendors of these papers receive fifty to ninety percent of the papers cover price.

Jobs provide for society what a dole out never can: including dignity, responsibility, and enterprise. Give someone 100 pesos and proliferate poverty or buy a Jeepney and stop the cycle. It is your choice.

Very noble, very charitable, ating sasabihin. Pero saan talaga ito patungo? Kasi sa kabila ng katotohanang kumikilos tayo sa ngalan ng caritas, parang anlabo naman yata na mananatili ang dependienteng ugnayan. Idagdag pa ang katotohanang ang konsepto nito ay gawa ng mga Kanluraning nagnanais makatulong. Sure, oo, pero iyon nga: kaso pa rin ito ng Orientalisasyon, ang pagtulong bilang afirmasyon ng mga pagkakahati ng mga tao sa naghaharing-uri at inaapi, pati sa mga nakahihigit na lahi. Liberal-demokratiko pa rin, na sinabi ni Rolando Tolentino: Kahit may dissenting na opinyon ay okey lang. Tinatanggap sa liberal na demokrasya ang pluralidad ng mga opinyon at praktis, maliban doon sa direktang tumutuligsa sa ideal nito – tulad ng mga sosyalistang idea at praktis.

Kaya naman nanlumo ako nang makababa ako ng bus at nang makita ko ang lunan ng pamilihang lungsod ng Muntinlupa: wasak pa rin. Of course palengke yan, eew! Are you stupid?! , sasabihin ng iba. Pero hindi yun ang punto e. Bakit kailangan maging makina ang etika ng mamamayan para makasabay sa isang mundong eksploitatibo, isang lipunang ang hangad ay magkamal, ang isang pamahalaang hindi mangingiming itanghal ang kanyang sarili bilang paragon ng katarungan gayong ilang dagat na ng dugo ang itinigis niya mula sa kabataan ng ating mga mamamayan? Ilang libo pa ang kailangang mamatay bago tayo magising na hindi tayo uusad sa isang kalagayan kung saan nangangako ka ng pagbabago pero ang mga magdadala ng pagbabago ay mga putanginang lumang mukha lumang pangalan lumang pamilya LUMANG SISTEMA PA RIN.

Sabi ni Ninoy Aquino sa isang liham niya kay Francisco “Soc” Rodrigo noong Abril 6, 1975:

Why did God create a single man at the dawn of creation and not an instant crowd, a multitude to speed up the population of the universe? I’ve always been intrigued by this question till I came across the works of a Talmudic scholar several months ago. He said:

Therefore was a single man only first created, to teach thee that whosoever destroys a single soul from the children of man, Scripture charges him as though he had destryed the whole world.

How many children of our men have been destroyed in this land of ours since our tyrant took over? How many have vanished in the night in the flower of their youth? How many are still dying in the south in a useless carnage that could have been easily averted? How will he be charged by the Scripture – he, who destroyed not ony one soul but a crowd, a multitude?

Palitan mo lang yung he ng she. Pamilyar? Hindi nakapagtataka. Inuulit pa rin natin ang kasaysayan.

~O~O~O~

Para sa mga nagtataka kung sino talaga si Jenny dela Cruz at kung bakit ko siya binanggit sa subtitle ng sulating ito: siya ang aming 1st Honourable Mention sa aming klase nang magtapos kami ng Mataas na Paaralan. Hanggang ngayon tanda ko ang kanyang sinasabi sa akin tuwing nasosobrahan ako sa pag-iisip, o pagsusulat (kagaya ng ginagawa ko ngayon):

Ang simple-simple pinapahirap mo. Kaya ka hindi makakilos kasi hindi ka tumitigil mag-isip gayong kailangan mo na gumalaw.

Hawak ko ito sa aking pagnanasa maging pragmatiko, pero isa ito sa mga winasak ng aking formasyon bilang mag-aaral ng teory sa ilalim ni G. RR Raneses. Nawala ang dikotomiya ng pag-iisip at pagkilos. Ang pag-iisip ay pagkilos, at ang anumang pagkilos ay hindi maaaring hindi pinag-isipan. Pero hindi ko pa rin kinakalimutan ang paalala sa akin ni Jenny dahil sa tuwing nag-iisip ako ng mga bagay na hindi na tama, lagi siyang lumalabas sa isip ko para sabihing “tama na iyan; huwag ka magpakalubog sa mga bagay na hindi mo pa lubusang alam at baka pagsisihan mo lang.” Kumbaga, ang konsepto ng mean. Ang ἀρετή ni Aristoteles. May pagkakasunduan naman pala sila.

Ang masaklap lang nito, adik siya sa Twilight. At oo, walang nagbabago sa aking San Diego.

~O~O~O~

PAGWAWAKAS: Isa na naman itong mahabang pagmumuni-muni. Kung kilala mo ako simula pagkabata dapat sanay ka na. Pero isang bagay na ako mismo hindi masasanay e makasulat ako ng lagpas sa 20 pahina. Malaking trauma siguro sa akin ang magtesis. Anupaman, bunga ang mga isiping ito ng lahat ng naganap sa loob ng 3-4 na oras kong pag-uwi sa Muntinlupa sa pagwawakas ng semestreng ito. Ewan, ikaw na ang bahala aking mambabasa. Kung pinagtiyagaan mo ito, maraming salamat at kagaya ng mga unang pari: “sana’y may napulot kang gabutil na ideya.”

Sinimulang isulat: 11:27 ng gabi
Natapos isulat: 2:44 ng madaling araw

The Myth of Creation (Panay Visayas)

(also known as "Tungkung Langit and Alunsina")
as adapted by F. Landa Jocano in Outline of Philippine Mythology (Manila: Centro Escolar University Research and Development Center, 1969).

One of the stories about the creation of the world, which the old people of Panay, especially those living near the mountains, do not tire relating, tells that in the beginning there was no sky or earth ?only a bottomless deep and a world of mist. Everything was shapeless and formless ?the earth, the sky and the sea were almost mixed up. In a word, there was confusion.

Then, from the depths of this formless void, there appeared two gods, Tungkung Langit ("Pillar of the Sky") and Alunsina ("The Unmarried One). Just where these two deities came from, it was not known. However, it was related that Tungkung Langit had fallen in love with Alunsina; and after so many years of courtship they got married and had their abode in the highest realm of ethereal space, whre the water was constantly warm and the breeze was constantly cool. It was in this place where order and regularity first took place.

Tungkung Langit was an industrious, loving and kind god whose chief concern was how to impose order over the whole confused set-up of things. He assumed responsibility for the regular cosmic movement. On the other hand, Alunsina was a lazy, jealous and selfish goddess whose only work was to sit by the window of their heavenly home and amuse herself with her pointless thoughts. Sometimes, she would go down the house, sit down by a pool near the doorsteps, and comb her long jet-black hair all day long.

One day, Tungkung Langit told his wife that he would be away from home for some time to put an end to the chaotic disturbances in the flow of time and the position of things. However, despite this purpose, Alunsina sent the breeze to spy on Tungkung Langit. This made the latter very angry upon knowing about it.

Immediately after his return from his trip, he called this act to her attention, saying that it as ungodly of her to be jealous, there being no other creature in the world except the two of them. This reproach was resented by Alunsina and a quarrel between them followed.

Tungkung Langit lost his temper. In his rage he divested his wife of powers and drove her away. He did not know where Alunsina went; she merely disappeared.

Several days after Alunsina had left, Tungkung Langit felt very lonely. He realized what he had done. Somehow, it was too late even to be sorry about the whole matter. The whole place, once vibrant with Alunsina's sweet voice, suddenly became cold and desolate. In the morning when he woke up, he would find himself alone; and in the afternoon when he came home, he would feel the same loneliness creeping deep in his heart because there was no one to meet him at the doorstep or soothe the aching muscles of his arms.

For months, Tungkung Langit was in utter desolation. He could not find Alunsina, try hard as he would. And so, in desperation, he decided to do something in order to forget his sorrows. For months and months he thought. His mind seemed pointless; his heart weary and sick. But he must do something about his lonely world.

One day, while he was sailing across the regions of the clouds, a thought came to him. H would make the sea and the earth, and lo! The earth and the sea suddenly appeared. However, the somber sight of the lonely sea and the barren land irritated him. So he came down to earth and planted the ground with trees and flowers. Then he took his wife's treasured jewels and scattered them in the sky, hoping that when Alunsina would see them she might be induced to return home. The goddess's necklace became the stars, her comb the moon and her crown the sun. However, despite all these Alunsina did not come back.

Up to this time, the old folk say Tungkung Langit lives alone in his palace in the skies. Sometimes, he would cry out his pent-up emotion and his tears would fall down upon the earth. The people in Panay today say the rain is Tungkung Langit's tears. Incidentally, when it thunders hard, the old folk also say that it is Tungkung Langit sobbing, calling for his beloved Alunsina to come back, entreating her so hard that his voice reverberates across the fields and the countryside.

(images copied from Deviantart: user happypeewee: http://happypeewee.deviantart.com/?offset=10)

~O~O~O~

People who actually read this blog might remember that I referred to this myth when I initally wrote a drunk-on-literary-steroids reflection on the devastation of Typhoon Ondoy. I do not change my opinion on what is happening, seeing how the north is being pummeled by Pepeng. Can somebody get Bro. Jun Banaag and fix this marriage for our country's sake?

Ekonomiko Pa Rin Ang Tanong

(o kung bakit sa kabila ng aking pakikibahagi magiging walang-kwentang "footnote to history" lamang na naman ang mga mobilisasyon para sa nasalanta ng Bagyong Ondoy)

Marahil may mga bagay na kailangan akong alalahanin sa pag-alis ni Ondoy at maaaring pagsaglit ni Pepeng. Hindi naman siguro masamang sabihin na naging kabahagi ako ng sanrekwang mag-aaral ng Pamantasan na lumubog sa baha, gumawa ng iilang patawang patama sa ibang lugar na binabaha, at nakaranas ng existential crisis sa kung bakit inabot din ang Katipunan ng ganitong kalaking sakuna. Gaya ng naikwento ko na, naramdaman ko ang pagdating ng bagyo noon pa lamang naglalakad ako patungong Alingal Hall, kung saan pinagtulungan ako ng hanging habagat at ng mga luha ni Tungkung Langit na bigyan ng baradong ilong pagkatapos. Alam na natin ang nangyari. Napanood na sa YouTube. Naipost na ang lahat ng retrato at na-tag na tayo ng mga kaibigan sa ganoon kalaking problema. Seryoso: wala na tayong masasabi pa. Walang pinagkaiba sa isang malupit, nakapanunugat at matalim na pagtatanghal ng isang trahedya. Dalawa lamang ang posibleng ating magawa kapag hinarap ka ng ganitong sakuna, at least sa pananaw ng iba: ang magitla't umiyak nang mapait sa libu-libong namatay, o ang umiyak habang nagbabalot ng mga tulong, kundi ang makasama mismo sa pag-aabot ng tulong sa mga buhay pa nguni't lubhang nasalanta. Dito lang sa pagkakataon ko ito siguro masasang-ayunan, bahagya lamang, si Ninoy Aquino nang noong Abril 6, 1975, sinabi niya sa kapwa niyang senador na si Francisco "Soc" Rodrigo:

If we want our people to follow, I propose, we must cease arguing and start acting, doing what a freeman must do to assert his rights and defend his freedoms. Actions, not words. Selfless examples, not ideas. The time for talking is past!

Pero, siyempre, hindi yun ganoon kadali.

~O~O~O~

Oo, nakita ko ang buhos ng mga tulong sa loob ng Covered Courts para sa mga nasalanta. Nakita't nakasama ko ang sari-saring tao, Pilipino man o hindi, Atenista mang lubusan o hindi, bagong salta man o ilang araw nang puyat, para lamang makibahagi sa pagbabalot, pagsasaayos, pagbubuhat o pagpapasa-pasa. Ngayon ko lang ito nakita nang harapan, at sa totoo lang, hindi ko pa rin ito maipaliwanag. Yung kaluluwa ng batang ideyalistiko't mapangarapin ay laging sinasabihan akong "wow, ang galing, may kabaitan pa talaga sa puso ng mga tao. May pag-asa pa ang bayang ito." Pero sa sandaling lumitaw na ang retorika at dekonstruksyon sa isip ko, eto na naman ako sa pagbutas ng optimismo. Oo, sinisira ng katotohanan ng buhay ang pagkainosente ng bata; pero kung papaano at kung mabuti ba iyon o masama, sa ibang sulatin na natin talakayan. Sabi nga ni Nick Joaquin: "if you not change, you are a cretin, and who wants to be called a cretin?"

Malaon ko na ring pinagsusumikapang unawain kung paano ba pagbabanyuhayin ang kulturang Atenista bilang isang kilusang hindi pampribado't para sa kita kundi, alinsunod sa Vaticano II, para sa isang simbahang itinatanghal ang kapakanan ng mga dukha. Totoo bang kinalasan na ng Atenista ang minsang inilarawan at tinuligsa ng nakakatandang manunulat ng Matanglawin na si Juan Danilo Jurado (mula sa Matanglawin, Tomo XXVIII, Blg. 4: Marso-Mayo 2003):

Oo, inaamin ko na alam ng Atenista na karamihan ng mga tao sa ating mundo ay mahirap at walang salapi, ngunit bakit kung umasta ang Atenista ay parang nakapiring na batang naghahanap ng palayok na mapapalo? Kaya sila mahirap dahil tamad sila... Kasalanan na ng tao kung siya’y mamatay ng mahirap pa rin... Mahirap na nga sila, maram pai sa kanila ang magnanakaw at kriminal... Ay, kawawa naman the poor. Ilan lamang ito sa madalas nating marinig sa ating mga kapwa Atenista. Hindi ko maintindihan kung kanila itong mga sinasabi nang dahil sa katangahan o marahil dahil sa pag-aakalang lahat ng bagay ay nakukuha sa sipag na sang-ayon lamang sa burgesyang kapaligiran na iniikutan ng mga Atenista. Hindi ba’t ang kahirapan ay kasiguraduhan din ng ‘di pagtatapos ng pag-aaral at pagkasumpa sa habambuhay na paggawa? Hindi ba’t ang isang manggagawa o magsasaka ay tinitingnan lamang na parang mga makinang bayaran o dili kaya’y mga sakang tagatanim na kayang palitan at alisin “for a more efficient and lower cost of production”? Paano nga ba makakaalpas ang mahihirap sa kahirapan kung ang kakarampot nilang kinikita ay hindi man lamang sapat para sa pang-araw-araw na gastusin, lalo na kaya sa pag-ipon ng kaunti man lamang na kapital? Kung maraming kriminal sa mahihirap, mas maraming kriminal sa mayayaman... hindi nga lamang nahuhuli.

Paano naging ganoon kadali sa Atenista na makibahagi dito, kung papaanong naging madali sa kanyang samahan ang mga magsasaka ng Sumilao at Calatagan? Hindi mo maiiwasang isipin pero doon ka na rin patungo: DAHIL SA MEDIA MILEAGE, O PARA LAMANG SA PAGKALMA SA KANILANG MARURUMI'T NABABAGABAG NA KONSIYENSIYA. Ito pa rin ang lahi ng uring elitista-kapitalista-burukrata na noong panahon ng Unang Kapatang Sigwa (First Quarter Storm) ay tatakbo kaagad mula sa Barrio Forbes Park (ang "barriong mahal ni Marcos") at pupunuin ang Hotel Inter-Continental, takot na singilin ng bayang mang-uusig sa kanilang kakulangan sa pagiging Kristiyano at kalabisan sa pagkakamal. Ito ang uring liberal na ipinagmamayabang ni Ayn Rand; ang bunga ng pagpipilit sa lubusang indibidwalismo, ang sarili bilang pinakamahalaga sa lahat at wala nang iba, kaysa sa sosyalismong ang sarili kasabay ng bayan, ang sarili kasabay ng kapwa, ang sarili kasabay ng Iba.

Sige, narito, nagbigay na tayo, nagpagod na tayo, nagdasal tayo. At yon lamang, at sasabihin na natin kagaya ng mga taong sumama sa libing ni Pangulong Corazon Aquino na: "tangina pare i was at her funeral, I'm damn proud to be Pinoy pare! O kumusta na nga pala yung bagong SUV na winasak mo? Napakilo mo na? Ano na sa 10 mong kotse gagamitin mo?" Para kang nagkwento ng isang krimen na pwedeng-pwedeng gawan ng pelikula ni Carlo J. Caparas o ni Kaka Balagtas (kung di mo sila kilala, pagpalain ka; wag mo nang subukan) tapos mag-aalok ka ng dinuguan sa kinuwentuhan mo. Kumbaga, para masabi lang. Hindi mo tuloy makita lahat nung sinasabing magis, people- and professionals-for-others, sapientia, wala.

Nakikita natin ang ating kultura bilang isang kulturang reaktibo at hindi pro-aktibo. Ibig nating sabihin, kumikilos lamang tayo kapag nagkawasakan na, kapag nasalanta na tayo't lahat ng ating mga pagkakamali at saka magsisisihan, kaysa isipin ang mga posibleng nangyari sa hinaharap at magtatatag na. Kumbaga, lahat ng sinabi ni Machiavelli na dapat gawin ng isang pinuno upang maging mahusay at handa, walang habas nating di pinakinggan, dinuraan, tinapunan ng basura, pinagpuputulan ng puno, at tinaehan. At ngayon magtataka tayo na bumalik ito sa atin? Mga pare, wag niyo naman sabihing ganoon kayo katanga. Ang DepEd ba talaga ang may kasalanan niyan, ang mga magulang ninyong hindi rin alam ang maaaring gawin, o matitigas lang talaga bungo niyo? Huwag nyo naman piliting piliin namin ang preskripsyon ni Aristoteles sa mga taong "intemperate." At gaya ng ating lubusang pagka-atat sa masisisi, pinili nating bagsakan ng galit ng angaw-angaw na demonyo si Jacque Bermejo (na hindi rin natin alam kung siya ba ang nagsulat, nag-"sleep-type" siya, o talagang hindi lang siya nakapag-isip ng mas magandang Facebook status). Di ko tuloy masisi si Lourd De Veyra na magtanong: "KULANG NA BA TAYO SA TALINO?" Naalala ko tuloy si Tracy Isabel Borres; kumusta siya pagkatapos wasakin ni Anonymous?

Mukhang oo e. Kapag nakikinig ka pa sa mga political ad (oo, lahat) na lumabas nitong nakaraang dalawang buwan at may rasyonal ka nang pag-iisip noon, kaawaan ka ng Diyos kapag sinabi mong "lehitimong kampanya ito."

Hindi na ilang ulit ito. Noong ZTE-NBN Deal ay naglagablab tayo at iniangat si Jun Lozada nang binabayo siyang lubusan ng mga alyado ng Pangulo kagaya ni Benjamin Abalos at ng nag-aalangang si Romulo Neri. Noong niratsada sa Bastusang Pambansa ang Con-Ass, nagwala ang mga gising sa internet at magkakasama tayong nag-ingay sa iba-ibang lugar. Ito lamang pagkain ng "mahal" na Pangulo sa Le Cirque e pinaulanan natin ng batikos. At nasaan tayo ngayon? Wala. Tanungin mo ang karaniwang tao di rin nila maalala. Sinasabi nating magsisimula na ang himagsikang magpapabagsak sa pasista-militarista-patronistang pamahalaang ito sa libing ni Pangulong Aquino. At huwag nating kalimutang sampung taon tayong naghahayag ng mga "kontra-SONA." Nasaan tayo patungo? O mas magandang tanong: alam pa ba natin kung bakit natin kailangang may tunguhin?

~O~O~O~

Palagay ko natagpuan ko yung sagot ko noong, habang napilitan akong maglakad mula Barangay Bayanan hanggang Barangay Putatan, lakaran ng mga may 10 kilometro sapagka't naipit sa trapik ang bus na aking sinakyan pauwi ng Muntinlupa. May tambay na nakasuot ng itim na kamisetang sumisigaw ng mensaheng: HINDI PO AKO EMO, NAKIKIUSO LANG PO.

Uso. What's hip and what's happening. Kung ano'ng dumating, yun na. At pagkatapos, matutulog tayong mahimbing at sasabihing: "responsable akong mamamayan."

Anak ng tinapang nabulok pero kinain ni Arroyo.

Nagagalit tayo kapag sinabihang "minsan lang nagkamali, sinumpa na. Nakalimutan na ang lahat ng nagawang mabuti." At bakit nga ba hindi? Matagal nang sinabi ni Aristoteles: "ang taong makatuwiran ay gumagawa ng kabutihan nang paulit-ulit, walang likat." Sapagka't ang halaga ng katarungan ay di natututunan nang paisa-isa, patingi-tingi. Magpapalusot pa tayo na "minsan lang, di na mauulit." At ilang ulit na ba yang nasira, lalo't matagal nang nakita ni Machiavelli na "sadyang mapanlinlang ang tao?" Ilang ulit nangako si Marcos na ito na ang huling utang niya, at tignan ninyo ang naiwan sa atin. Ilang ulit sinabi ni Arroyo na ito na ang huling pagkakataong "makikisawsaw siya sa politika, pero winawasak niya't sinisiil ang karapatang sibil?" Hindi tayo matatapos kung bibilangin ko lahat.

~O~O~O~

Pero gaya ng sinabi na dati ni Pete Lacaba, mas epektibo ang retorika kapag tumatama sa imaheng nakikita mo araw-araw. Hanggang makakakita ka ng mga batang nagsasabing sila'y mga "Badjao" na hindi makauwi (pare, totoo ito. Kahit na may mga napipilitan o gago lang talagang nakikisawsaw sa tanging desperasyon ng mga Badjao, wag mong sabihing nanloloko na silang lahat; basahin mo uli si Jurado sa itaas), hangga't pinupunit ng kanilang inosenteng tinig ng kawalang-pag-asa ang ihip ng hanging amihan sa loob ng pampasaherong bus, at hanggang nakikita mong sa barung-barong sila pinanganak, sa barung-barong sila uuwi, at sa barung-barong sila babagsak nang patay, dilat at gutom, wala kang karapatang sabihing mamamayan ka. Wala kang karapatang sabihing Kristiyano ka. Wala kang karapatang magsabing Pilipino ka.

Habang nababagoong ang resume mo ng paglilingkod at itinatala mo para may maipakita ka sa iba, wala ka sa kalingkingan ng komadronang handang gumising kahit hatinggabi para magpaanak kahit barya-barya lang ang kita. Sabi nga naman ni Reynaldo Cruz Garcia: maraming mandurukot ang nakakurbata,

At liban pa roon, hindi ka tao pag kinagat mo ang mga info ad ni Bayani Fernando. Hindi natin kailangan ang bayaning alipin, kundi ang bayaning mandirigma ng Himagsikan.

Sabi noon ni Ninoy sa kanyang kapwa senador na si Eva Estrada Kalaw sa isang liham ng Pebrero 21, 1983, mga anim na buwan bago siya pataksil na pinusila sa tarmac ng Manila International Airport:

I realize many will criticize us for even thinking of possibly opening a dialogue with Marcos. Some will call this an imperialist plot designed and conceived in Washington. But if we are to prevent a communist takeover, we must help Marcos inspite of himself find a peaceful solution to our crisis.

I am sure the CPP/NPAs will be most unhappy by the holding of a clean and honest election because this will delay their timetable.

Clean and honest elections will provide fresh hope to people almost desperate. If we are to prevent the radicalization of our people to the left, we must present them with a credible hope and that can be accomplished if we can work out a peaceful transition scenario with the top actor: Marcos.

Only a hopeless people will turn to communism. We must therefore exert every effort to convince Marcos that a genuine return to democracy is the only sure path out of the enveloping red tide.

Only more democracy can defeat communism. Increased repression will only hasten the communist victory.

Alam nating ang layon ni Senador Aquino ay iwasang lubha ang pagdanak ng dugo. Isang pagtatatag sa dati nang pinanghawakan ni Rizal na:

"I do not mean to say that our liberty will be secured at the sword's point, for the sword plays but little part in modern affairs, but that we must secure it by making ourselves worthy of it, by exalting the intelligence and the dignity of the individual, by loving justice, right, and greatness, even to the extent of dying for them,--and when a people reaches that height God will provide a weapon, the idols will be shattered, the tyranny will crumble like a house of cards and liberty will shine out like the first dawn.

"Our ills we owe to ourselves alone, so let us blame no one. If Spain should see that we were less complaisant with tyranny and more disposed to struggle and suffer for our rights, Spain would be the first to grant us liberty, because when the fruit of the womb reaches maturity woe unto the mother who would stifle it! So, while the Filipino people has not sufficient energy to proclaim, with head erect and bosom bared, its rights to social life, and to guarantee it with its sacrifices, with its own blood; while we see our countrymen in private life ashamed within themselves, hear the voice of conscience roar in rebellion and protest, yet in public life keep silence or even echo the words of him who abuses them in order to mock the abused; while we see them wrap themselves up in their egotism and with a forced smile praise the most iniquitous actions, begging with their eyes a portion of the booty--why grant them liberty? With Spain or without Spain they would always be the same, and perhaps worse! Why independence, if the slaves of today will be the tyrants of tomorrow? And that they will be such is not to be doubted, for he who submits to tyranny loves it.

"Señor Simoun, when our people is unprepared, when it enters the fight through fraud and force, without a clear understanding of what it is doing, the wisest attempts will fail, and better that they do fail, since why commit the wife to the husband if he does not sufficiently love her, if he is not ready to die for her?"

Nguni't dama pa rin ang liberal-demokratikong pagka-inosente. Kahit hindi nais ni Rizal ang dahas, may pangarap siya sa pagtatatag ng isang bansa. Si Ninoy, sa kabilang banda, ay ipinagtatanggol ang pamumuhay bago si Marcos. Sa kahulihan, kahit sabihin nating si Ninoy ang naglunsad ng himagsikan sa kanyang pagkamatay katulad ni Rizal, si Rizal pa rin ang tunay na rebolusyanaryong ideologo.

Ang masaklap lang, lahat ng imahen ng rebolusyon, coopted pa rin ng kapitalismong salot:


Kahit bagyuhin tayo ng ilang ulit, lindulin pa, paulanan ng apoy, hanggang ang kaluluwa ng Pilipino ay hindi napapalaya, ano ang silbi ng donasyon? Sabi nga ni Isabel Allende sa kanyang nobelisasyon ng Zorro: isa lamang itong malaking panggagago.

(pagtatapos: utang na loob ang sulating ito sa masinop na pagtatala ni Patrick Manalo at sa ilang mabungang talaban ng isip kay Leiron Martija.)