Siklo ng Karahasan

Pagmumuni-muni sa malamig-lamig na pagngangalit ng taumbayang Pilipino sa pamamaslang sa 57 tao sa Maguindanao sa ilalim ng mga Ampatuan
ni Hansley A. Juliano

Para sa isang tunay na pangkating subaltern, na ang pagkakakilanlan ay ang kanilang ka-Ibahan, walang di-makakatawang suhetong subaltern na makikilala’t makakapagsalita para sa kanyang sarili; ang solusyon ng intelektwal ay di ang magpigil sa pagkatawan. May suliranin pagka’t ang layon ng suheto ay di matagpuan upang maganyak ang kakatawang intelektwal.

- Gayatri Chakravorty Spivak, Can the Subaltern Speak?

Hindi na ako magtataka kung marami sa nakatanggap ng mga balita ukol sa mga pamamaslang sa 57 na mga tao, kabilang ang mga 13 mamamahayag sa Maguindanao ay batiin ng tila pagkasanay o kawalang-pakialam ang balitang ito. Kung magpapahayag ng pagkagitla, pagkabagabag, o pagkagalit sa usaping ito ay puwedeng-puwede nating ikahon sa tatlong uri ng tugon:

Shit.

Oh god, so sad. There's just too many evils in the world. I cry... (LOL)

Fuck these Muslim pigs! They deserve to die! Go President Arroyo!

Itong mga kaisipang ito ang siyang nagpapanatili, nagpapatibay, at siyang nagpapalaganap sa mga ganitong pamamaslang. Itong hegemonya ng kamangmangan, kawalang-kaalaman at kawalang-pakialam, kung tutuusin, ang siyang pinakamabuti't matatag na tanggulan ng mga ganitong mapangwasak at mapanupil na sistematikong karahasan hindi lamang sa Maguindanao, kundi pati na sa buong kapuluan kung tutuusin. Napakaraming mga pagkakataon nang tayo ay nakarinig ng mga usapin ukol sa mga patayan, sa mga kawalang-katarungan, sa pagtatanggol ng kulungang estado sa kanyang mga galamay na naghahari-harian sa ating lupain, at sa mga pagnanasa nating ipatimbuwal ang mga sistema’t kulturang ito na pumapatay sa ating mga walang-malay at makatarungang mga kapatid.

Hindi ko malaman kung ano nga ba ang dapat kong sabihin bilang isang aba’t mangmang na manunulat sa harap ng mga ganitong usapin, sa totoo lamang. Napakahirap, napakasakit, at nakapanginginig ng laman ang bawa’t detalyeng aking naririnig sa bawa’t balitang aking natatanggap. Sa sobrang dami na ng aking nakita’t nabasa’t narinig, akala ko naiintindihan ko na ang mga suliranin sa isyu ng separatismo at kung bakit hindi na talaga makaahon sa isteryotipo ng kaguluhan ang Muslim Mindanao. Pero sabi nga ni Socrates: “sa mga sandaling akala mo’y alam mo na ang lahat ay doon ka walang alam, at sa sandaling aminin mong wala kang alam ay doon ka makakaunawa.” Alam na nating ang mga suliranin sa Muslim Mindanao ay historikal, institusyonalisado at kaakibat na ng kultura ng represyon sa mga Moro sa loob ng mahigit 500 taon. Nguni’t ang hindi natin alam (o marahil ayaw aminin at harapin) ay ang katotohanang ang mismong pamumuhay na ating ipinagmamalaki sa ating mga kalunsuran, sa rehiyon ng kabisera, ang Metro Manila, ang siya mismong sanhi ng mga kaguluhang ito, at kung bakit hindi magiging madali kahit pa sa loob ng sampung salinlahi ang ibigkis muli ang Mindanao sa ating pagtatayo ng isang tunay na matibay na estado.


Salamat sa Imperyong Maynila

Naniniwala akong lahat tayo ay biktima ng nakaraan. Pinatunayan na ng kasaysaysan na kasalanan ng imperyalistang Estados Unidos mula pa noong panahon ng kolonisasyon na malaking pagkakamaling ipilit ang integrasyon ng Mindanao sa binubuong bansang-estado (nation-state) sa pamamagitan ng migrasyon na itinadhana ng Homestead Act. Naniniwala pa rin akong napakahirap sa mga taga-Mindanao ang sumunod sa mga patakarang itinatatag ng isang pamahalaang nakasentro lamang sa Maynila at sa mga iilang naghaharing-uri, lalo’t hawak sila sa leeg ng mga naghaharing-uring ito. Hindi madaling ituro na kasalanan lamang ng mga hari-hariang ito ang kasalukuyang kalagayan: napakahina rin naman kasi ng pagnanasa natin na piliing isatinig ang mga hinaing ng mga hindi makapagsalita. Walang ibang paglalabasan ng mga hinaing ang mga taga-Maguindanao. Kinakailangan, sa mga ganitong pagkakataon ang ating kahandaang sundin ang payo ni Karl Marx: “ang proletaryo ay sa gayon hindi maigigiit ang kanilang interés pang-uri sa kanilang sariling pangalan, maging sa parliyamento o isang pagpupulong. Hindi nila maisasakatawan ang kanilang mga sarili, kailangan silang katawanin.”

Napakasaklap na kahit galit ang mass media sa kawalang-katarungang ito, nakakayamot pa rin ang kanilang paimbabaw na pagtanaw sa naganap na mga patayan. Mayroong tila baga maalab na pagnanasa ang media na ipaalam sa mga manonood at patron ang katotohanan sa likod ng mga detalye, pero sa totoo lang may nararamdaman akong pagkakalas sa kanilang mga tinig, isang obhetibong etika na matagal nang iwinaksi ng mga progresibong pahayagan. Hindi ko alam kung sadya lamang nanlulumo si Ted Failon noong umaga ng Nobyembre 25 sa kanyang palabas sa DZMM, pero hindi maganda ang dating sa akin ng sinabi niyang “kung magpapatayan kayong mga magkakalabang pamilya puwede ba kayo na lang? Hindi may nadadamay pang iba!” Totoo, tama naman na hindi makatarungang idamay ang ibang tao sa gulo ng may gulo, lalo na kung pinili na ng mga ito na huwag makisali sa mga ganitong gulo. Pero, tandaan natin na ang usapin ng patayan sa Maguindanao ay isang usaping pampubliko. Hindi tayo basta-basta lamang pwedeng sumaisantabi at sabihing karapatan nating hindi makialam. Hindi naman sa ating ipinapalubog ang ating sarili sa blob of the We na kinokondena ni Ayn Rand, pero ang ganitong usapin ay hindi isang bagay na dapat piliin nating huwag magakaroon ng sasabihin o pananagutan.


Hindi Na Ito Usapin ng Paradigm Shift

Kababawan at kamangmangan ang sabihing ang patayan sa Maguindanao ay bunga ng relihiyosong konserbatismo o panatisismo ng Islam sa Muslim Mindanao. Sa katotohanan, ni hindi nga Muslim ang mga kamay na nagpakilos sa mga Ampatuan at kanilang mga tao upang gawin ang hindi kayang ilarawan ng mahihina ang puso. Tandaan muli natin na nananatili ang konsepto ng strong man sa ating kamalayan dahil isa ito sa mga pinanghahawakan ng ilan sa ating mga teknokrata’t burukrata na konsepto ng Asian-style democracy mula sa dating Punong Ministro ng Singapore Lee Kuan Yew, kung saan ang awtoritaryanismo ay mahalaga. Nguni’t tandaang ang Singapore ay lubog sa paggawa ng isang haka-hakang kasaysayan kahit sa katotohanan isa lamang itong kalas na lungsod ng Malaysia, kaya’t hindi nararapat na paghulmahan ng mga pananaw-Pilipino sa pamamahala.

Nguni’t higit pa roon, nariyan din ang pagnanais ng mga naghaharing-uri na bigyan ng historikal na lehitimasyon ang kanilang kapangyarihan, kahit wala na sa pinanghahawakang ideyal ng estado. Soberanyang kapangyarihan na walang-likat at mapaghiganti ang namamayani sa ating mga lalawigang hindi makontrol nang epektibo ng pambansang kapangyarihan gamit ang Sandatahang Lakas o ng Pambansang Kapulisan. Kaya may basbas ng estado ang mga strong man na kagaya ng mga Marcos at Crisologo ng Ilocos, ang mga Remulla ng Cavite, si Hagedorn ng Palawan, ang mga Lobregat ng Zamboanga, si Rodrigo Duterte ng Davao, at una pa sa mga Ampatuan, si Ali Dimaporo ng Maguindanao. Kapag nakasalalay na sa mga mersenaryo ang pagpapanatili ng “kaayusan” sa estado, hindi ka na magtataka kung bakit supot at walang pangil ang estadong hawakan at parusahan sila sa pangambang iwan sila ng mga ito, at mapunta ang mga botong kinikikil nila sa mga mamamayan sa kanilang mga kalaban.

At sino nga ba ang mga Ampatuan upang kanilang pangahasang gawin ito? Tandaang sina Andal Ampatuan Sr., at ang kanyang mga anak na sina Zaldy at Andal Jr. (na siyang itinuturong mastermind) ay itinuring ni Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo na kanyang pinakamatibay na kakampi sa Timog. Karugtong na nito ang mga pangalang Virgilio Garcellano at Lintang Bedol, na kung naaalala pa natin ay ang mga komisyoner ng COMELEC sa Maguindanao na naging sentro ng mga pandaraya: ang una sa halalang pampanguluhan noong 2004, at ang huli sa pinagtatalunang upuan sa Senado nina Aquilino “Koko” Pimentel III at ng naluklok na si Miguel Zubiri noong 2007. Makikita ang pagkiling ng administrasyong ito sa maraming aspeto, at ang pamamaslang na ito (na iginigiit ng mga tagapagsalita sa Malacañang na nararapat paraanin muna sa due process) ay hindi na natin inaasahang ikokondena ng Malacañang. Anupaman ang sabihin, sisikapin nilang palusutin ito.


Isipan at Pagkilos

Ayokong manisi sa mga ganitong pagkakataon ng pighati sa aking mga kababayang nananatili pa rin sa kanilang mga patetiko’t walang kuwentang buhay at pinipiling maglagalag na lamang sa Facebook, Plurk (kagaya ko, alam ko) at kung ano pang mga pansariling kapakanan nila. Gusto ko pa ring maniwalang sila ay mga biktima at preso lamang ng isang kapitalista’t disiplinaryong lipunan na walang-patumanggang nililinlang sila na ayos lamang ang manatiling walang ginagawa.

Pero nais ko lamang magtanong: kailangan pa bang maipit ka sa panahon ng kagipitan para lamang makalubog sa karanasan ng mga inaapi? Bakit nga ba napakareaksyunaryo lamang ng ating mga pagkilos sa mga komunidad at hindi progresibo, na makakalimutan din pagkatapos ng ilang linggo kagaya ng ipinagmamalaki nating pagtulong sa mga nasalanta ng mga sunud-sunod na bagyong Ondoy at Pepeng? Naniniwala akong ang pagsusumikap ng ating mga kabahagi sa pagbabanyuhay ay sapat na dapat upang gawing masikhay sa pagkilos ang sampung salinlahi. Nguni’t ang nakikita natin ngayon ay isang kabataang lubog sa mga pagnanasa at unti-unting pinipiling wasakin ang kanyang sarili, habang ang mundong kanyang ginagalawan ay patungo rin sa pagkawasak sa pamamayani ng mga halimaw at ganid sa parang.

Minsang ibinahagi sa akin ng mga kasama sa Agham Politikal: ang kawalang-kapangyarihan ang bagong kawalang-pakialam (“disempowerment is the new apathy”). Hindi ako naniniwala sa anumang estadistika, dito man o sa ibang bansa, na magsasabing ang Pilipinas ay maraming demokratikong institusyon, sapagka’t kung totoo iyon hindi masasaling kahit isang buhok ng mga napaslang sa Maguindanao. Hindi ko naman maimungkahi na magtuon tayo lahat ng ating pagkilos sa mga rally, vigil at iba pang aktibidad ng civil society dahil higit sa lahat, ang usapin natin ay hindi ang mga mamamayan kundi ang pagiging kriminal ng isang administrasyon na nagkakanlong sa mga naghaharing-uri na takasan ang kanilang historikal responsibilidad sa angaw-angaw na salinlahi ng mga inapi. Kaya kung aking tatanungin ang tanong ni Vladimir Lenin at Andres Bonifacio, “ano ang dapat gawin?” hindi rin ako makapagbigay ng pangmatagalang kalutasan.

Nguni’t naririyan ang pag-asa. May magagawa kahit papaano ang sinuman para manatili sa ating kamalayan bilang bansa ang trahedyang ito at mapigilan nating huwag nating maulit ito. Sulatan niyo ang inyong mga kinatawan sa pamahalaang lokal at kahit na sa walang-silbing Kapulungan ng mga Kinatawan upang yanigin sila, at makita nila, na hindi kulong sa mga sulok ng Metro Manila ang konsepto ng pagkamamamayang Pilipino. Magsulat kayo. Magbasa ng diyaryo o ng mga balita sa internet. Harapin na natin ang pangit na katotohanan at hayaang masunog sa ating mga isipan ang mga larawan ng mga winasak na katawan at ginahasang mga pagkatao ng 57 mga biktima. Walang pagbabanyuhay na madali, pulido at malinis; lagi itong maligalig. At sa panahon ng ligalig, isang kasalanan ang manatiling nakatanga’t walang ginagawang pinag-isipan.

Pinakamabigat ang kasalanan ng mga Ampatuan. Mabigat ang irresponsibilidad ng kasalukuyang administrasyon. Nguni’t hindi natin dapat kalimutan na tayo ay may kinalaman at kasalanan, sa ating kawalang-pagkilos sa pananatili ng mga institusyong walang katarungan.

In Belated Remembrance of Christ, the King

We have to remember that our concept of the Kingdom of God is, definitely, neither a concrete nor a political entity. It has this peculiar characteristic of being expected "to come into this world" yet "not of this world." As such, it is not at all to be expected to be understood by human terms of sovereignty. Pope Benedict XVI has already reiterated that the Kingdom of God is established not by coercive forces, its sovereignty and authority not maintained by subjugation but by the exemplary example and practices of virtue.

Thus, the Kingship of Christ is not at all a life of glory and dominance: in fact, the ultimate manifestation of the Kingship of Christ is in the symbol of human's perception of destruction and defeat: the Cross. Yet I remember those lines of Fr. Horacio de la Costa in his timeless piece The Two Standards (which I am pretty confident most of the "true-blue" Ateneans are aware of):

Christ ... invites all to fight under His Standard. But He offers no worldly allurement; only Himself. Only Jesus; only the Son of Man; born an outcast, raised in poverty, rejected as a teacher, betrayed by His friend, crucified as a criminal. But Jesus, the Son of Man, is also Jesus, the Son of God. And therefore His followers shall not be confounded forever; they are certain of ultimate victory; against them, the gates of Hell cannot prevail. The powers of darkness shall splinter before their splendid battalions. Battle-scarred but resplendent, they shall enter into glory with Christ, their king.

Thus is the challenge among us, we who have chosen to go through this life of pilgrimage within a world that has rejected God's call to value the things that remain when all else are ephemeral: FIDES, SPES ET CARITAS. It is that conviction that we must carry on with our lives, despite the persecution of a world too engrossed and blinded by its own constructs (as per Ecclesiastes 7:29: "Behold, only this have I found out: God made mankind straight, but men have had recourse to many calculations. "). We know we have a lot to fix when we see that those we have condemned to damnation due to being outside the Church are actually those who live out the teachings of Christ, and we who profess to be children of God are carried away by the allures and temptations of the world, no better than the Jews of old. I thus remember the poem Open Letter to Filipino Artists by an Atenean, then-leading Leftist cadre Emmanuel Lacaba:

We are tribeless and all tribes are ours.
We are homeless and all home are ours.
We are nameless and all names are ours.
...

The road less travelled by we've taken...
And that has made all the difference;
The barefoot army of the wilderness
We all should be in time.
Awakened the masses are messiah.
Here among workers and peasants
Our lost generation has found its true, its only home.

It was quite beautiful and nostalgic to remember, as Fr. Thomas Steinbugler, S.J. has mentioned in his homily at mass last Monday at the Gonzaga Chapel, that we commemorate the martyred Mexican Jesuit Fr. Miguel Pro at his death last November 23, 1927. When Fr. Pro was about to be executed, he shouted that defiant cry of VIVA CRISTO REY, affirming a lifetime of commitment to the faith, even to the bitter end.

A CRITICAL ANNOTATION OF Resolution No. 20091103 of the Sanggunian

by Hansley A. Juliano

A brief review of the resolution, its totalitarian (therefore anti-democratic) nature and why it is not a just mode of action to express citizenship

The Sanggunian ng mga Mag-Aaral ng Pamantasang Ateneo de Manila has recently released Resolution No. 20091103 which purportedly calls “ALL ELECTED OFFICIALS OF THE SANGGUNIAN NG MGA MAG-AARAL TO INTROSPECT ON INSTITUTIONAL COMMITMENTS FOR THE 2010 NATIONAL ELECTIONS.” At face value it would appear as a manifesto to uphold democratic participation, but a closer look would show that it is a quite problematic, even immature, statement of the Atenean’s perception regarding political participation. We quote in length from the manifesto:

3. WHEREAS, the Sanggunian as an institution, in recognizing the rightful and vital role of the Filipino youth in national efforts to advance and preserve freedom, democracy, human rights, national dignity and interest, social justice, unity, peace, and development in Philippine society, has the responsibility to raise the Ateneo student body’s critical awareness of and proactive response to issues and their root causes affecting the life of the nation and the Filipino people,

4. WHEREAS, the Sanggunian, as an institution, has the purpose of helping foster the social, political, cultural, and spiritual life of students; develop a University spirit and work for effective student participation in its activities; and to serve as the official coordinating channel of the students to democratic institutions,

5. WHEREAS, the Sanggunian, as an institution, took on the role of being at the forefront of Ateneo Task Force 2010 (ATF 2010) and upholds as one of its foremost ideals integrity, must remain committed to such,

6. WHEREAS, the Sanggunian, as part of its commitment to ATF 2010, continues to participate in the successive segments of Voters’ Registration, Voters’ Education, Voters’ Mobilization and Accountability Efforts and Engaged Citizenship.

The train of the Resolution already shows a decidedly suffrage-centric train. It appears as if the Ateneans’ collective understanding of social participation is already in its pinnacle manifestation with a focus for electoral participation. Yet the informal and the minute historical, cultural and ethical perspectives of most Ateneans, one that is not written down but seen in the text of their bodies, minds and values, shows a persistent fetish for private satisfaction, shying away from public participation. It is situated as such that any movement for social involvement, even including the programs of the Office for Social Concern and Involvement, only appears as mere apologetic moves, palliatives harking back the image of Pontius Pilates.

7. WHEREAS, the Sanggunian, as an institution, believes that to build the Filipino nation concretely includes engaging its democratic institutions by practicing the right to suffrage,

8. WHEREAS, the Sanggunian, as an institution, believes that commitments of the institution must be upheld by all units of this one body,

9. WHEREFORE, BE IT RESOLVED, the Sanggunian as an institution appeals to all its duly elected officials to reflect upon their commitment to the founding principles of the student council,

10. WHEREFORE, BE IT FURTHER RESOLVED, the Sanggunian as an institution appeals to all its duly elected officials to recognize the greater cause enshrined in its constitution and to protect its integrity and commitment it adheres to,

These statements are pregnant with the exclusivist nature the Sanggu has been accused of possessing for a long time and what its past administration under Mr. Omar Castañar (AB DS 2009) has sought to do away with. It must remember that as per its name, and as mentioned above in paragraphs 3-4, its responsibility for formation is not only with regards to its officials but also to its constituents, the Ateneans themselves. There should be no presumptions of its leaders’ beliefs trickling down to the student body immediately, seeing how most of the Sanggunian’s movements are not at all reflective of the ideals of Ateneans themselves. In espousing a stance without exhorting Ateneans to hold them as well in a more intrusive and polarizing manner, we could not expect to make the student body affirm those they have supposedly elected to represent: a governing body who thinks making students eat canned goods is ideal to make them more receptive to public participation.

But what could be stated as, decidedly, anti-political, IS THIS:

11. WHEREFORE, BE IT FURTHER RESOLVED, the Sanggunian as an institution does not in any way pass judgment on its duly elected members who have not registered in the national elections but seeks to be a co-formator to its constituents by providing an opportunity for personal discernment and personal action,

12. WHEREFORE, BE IT FINALLY RESOLVED, the Sanggunian as an institution upon immersed reflection, with open, honest, transparent dialogue, calls all its duly elected officials who have not registered for the 2010 Philippine national elections to consider tending their resignation,

This statement is a fatal, totalizing statement unworthy of a call regarding a promotion of democratic participation and action. It appears as if elections are the sum total of political participation and thus it is only the salvific point of democratic responsibility. John Stuart Mill has stated it impeccably in his Representative Government: “The pure idea of democracy, according to its definition, is the government of the whole people by the whole people, equally represented. Democracy as commonly conceived and hitherto practised is the government of the whole people by a mere majority of the people, exclusively represented. The former is synonymous with the equality of all citizens; the latter, strangely confounded with it, is a government of privilege, in favour of the numerical majority, who alone possess practically any voice in the State. This is the inevitable consequence of the manner in which the votes are now taken, to the complete disfranchisement of minorities.” In thinking that elections alone would become the lifeboat which will keep the practice of citizenship afloat, we are actually disenfranchising the responsibility to citizenship altogether.

This idea is precisely what the great thinkers of antiquity have strove to prevent by stressing that the good life is the political life: one that encompasses ethics, virtues and manner of living. Democratic activity is not summed up in the ballot or in the ostrakon, but in manifesting their responsibilities and respecting the laws of the land that are in accordance with the Constitution.

In singling out electoral participation as the end-all and be-all of citizenship, one would be falling to the fatal mistake of actually believing that it is only the vote that makes public life worthy. It is as problematic as the Hobbesian perception that only the sovereign (or for that matter, the “tyranny of the majority”) is the one responsible for the endless structuring of the state, decidedly excluding the voices that have been for so long “sub-alterned” by the repressive remnant systems of the Philippine garrison state. We cannot, in democratic and good faith, support such a resolution forcing our representatives in the Sanggunian to renounce their responsibilities as guides of the student body, their problematic understanding of political participation nonetheless, for it would be more destabilizing to the Ateneans’ ability to reflect their aspirations and their desire for legitimate reform and revolutionary means of practicing and living out their responsibility as Catholics, as Filipinos, and as Ateneans.

Notes on an Elementary Ethical Understanding of Labor

(The following is a potential guide blueprint for a discussion of the trinity of movement that Arendt discusses in The Human Condition. Please critique and contribute some points, as well as point out problematic issues or likely misconceptions).

Labor and work, for Hannah Arendt, are two distinct words as contextualized in her work The Human Condition: the first being a movement which produces products that could be easily consumed and the other one turning out works of craftsmanship seen to stand the test of time. Despite sharing the likely similar ancestor, the Latin word labore which puts forward the image of the person in the movement as being incorporated into the process of creation, they have evolved into highly different denotions. LABOR has been classically shown to be of a “slavish nature,” present in “all occupations that served the needs for the maintenance of life.” (THC 83). I cannot help but remember the character of an old fencing master, Don Manuel Escalante, in Isabel Allende’s rendering of the masked vigilante Zorro, which stated that “the only occupations worthy of a gentleman are those without tangible products.” In devoting oneself to the practices of labor, one would be indeed intimate, but nevertheless sucked up in the cycle of nature’s creation and destruction, one’s means of existence being as flitting as the wind of necessity and therefore dispensable. It is not probably without reason that one would be moved by Edwin Markham’s description of such a condition in his poem The Man with the Hoe.

With the ideal being presented as freedom from necessity, one might argue that Arendt is being elitist (as evidenced by Hannah Pitkin’s critique, Fry 57) in the sense that the practice of politics presupposes a certain level of wealth necessary, therefore exclusive, therefore anti-democratic as well. However, it would be an injustice to Arendt to claim such due to her very persistent stressing of a permanent necessity of pluralistic concerns, a means by which communal unity might be assured for the maintenance of the importance of the political life. It is unfortunate, we have to give it, but there are also opportunities of satisfaction to be had from practices of labor by which one partakes in being an animal laborans. (Fry 42). They may have an understanding that their condition and formation is suited for such an activity (which probably necessitated the mythology of elemental biology [i.e. rulers have qualities of gold while the participants of labor have qualities of bronze or iron] in Plato’s The Republic, 451a-c), which contributes to an organic view of the functioning of an ideal state. We might even think of it as actually consistent to our Christian understanding of vocation, in the sense that though they are put there as per ideas of predestination, they still choose to persist as practice of whatever little freedoms they have as slaves, and not commit suicide or choose to rebel and run away, bearing another proscription (as in the conflict discussed in the Epistle of Paul to Philemon). The reality remains, though, that in such conditions participants to labor are not considered persons worthy of public life as well, so that is, to use an economic term, an opportunity cost. It gives us an idea as to why it would not only be anti-democratic to forcefully emancipate people from their slavish duties as proponents of the radical Left are prone to, it would also upset the field of politics as discourse, elucidation and persuasion.

With such contexts and situations being understood, we see why labor is more often than not mostly related to the maintenance of the family, the private sphere by which most of us are given sustenance for the development of ourselves as participants in the public life. The danger, however, lies when labor has become the fetish for existence and accumulation, as Marx would appear to have noticed in Capital Volume 1:

… the means of production and subsistence, while they remain the property of the immediate producer, are not capital. They become capital only under circumstances in which they serve at the same time as means of exploitation and subjection of the labourer. But this capitalist soul of theirs is so intimately wedded, in the head of the political economist, to their material substance, that he christens them capital under all circumstances, even when they are its exact opposite.

If labor is characterized as already traipsing the fine line separating humans from animals, the fetish for labor as the very existence is an unhealthy assumption of the animalistic capacity of humankind. We might even dare to say it is a violation of the Machiavellian balance regarding virtu which in itself promotes the utilization of animalistic tendencies when the situation of necessity arises.

We must remember that labor is an essential tool, a stepping stone if you will, by which the practices of work and action are given potential to exist and therefore proliferate. The sustenance by which people outside the labouring force enjoy permits the fabricating or “working” nature of humans, the homo faber. As Arendt has succinctly proposed: “No work can be produced without tools, and the birth of homo faber and the coming into being of a man-made world of things are actually coeval with the discovery of tools and instruments.” (THC, 121). And yet work appears to be more destructive than labor due to its nature of “wrestling raw materials” from the Earth before being made into more stable fabrications. Though “labor, too, joins to nature something of man's own, but the proportion between what nature gives— the "good things"—and what man adds is the very opposite in the products of labor and the products of work.” (THC 103). Work, though essential to the fulfilment of praxis, is no less destructive, binding and, to a current perspective “dehumanizing” than labor.

Why I Still Hope For a Youth Revolution

Frankly, I have not been into writing much lately. Most of you know that I have been so bogged down by ideas and responsibilities and much shit has hit so many fans recently. However, they say that the Muse of Writing does drop by sometimes to give you a pinch and turn out some ideas sifting in your brain for a long time.

The following writing after the video jump is my response to the video "Lost Generation" by AARP, which was assigned as a point of discussion for our Th 131 discussion under Ms. Maria Elisa Borja. This is actually raw me: all my idealism bottled up and tempered by discourse waiting to explode for such a long time. Sure, they are not what you would expect to hear of me if you read my writings for about a year now, but I recall them.

I've come across these inspirational "bad pessimists then reverse to be optimist" messages for quite a while. On a formalist note, they look good. But it does not end there.

Now, on to my idea on this. I don't know if anyone will respond to this, this is quite long.

There are many grave problems that face the world that, more often than not, we are prone to just take them in stride, following the life-saving trait of the chameleon. We follow the conditions by which we find ourselves in to make us more pleasable, more acceptable to our societal constructs and the values of the world we were born in. "When in Rome, do what the Romans do, right?" I have had many elders telling me these since I was a child: "matuto kang makibagay. You cannot bend everyone to your will, let them be." Not one of us got the message of Rizal about the story of the moth and the flame: "the flame, though dangerous, is worth dying for."

Yes, they have promoted "stable societies." And they also have fueled lynch mobs.

True, I would not deny it, the youth are becoming more and more, at face value, apathetic and lethargic. They have elected to be more on the safe side, the side of authority, the good life. And in more ways than one, they are proud of it. They think of it as their privilege to be beyond issues of political participation because they have no stake in it, because they are of those sectors which do not have any supposed NEED, I stress, NEED to speak out against injustices and the problems of people. And they even have the gall to speak of them being among the Silent Majority, those who are content with the world as it is as if creation is so beautiful it ended at the seventh day when God rested, not knowing that they forebears have done every mentionable blunder to make our "pale blue dot," as Carl Sagan put it, awash with blood, "all to conquer a speck of dust on the face of the universe."

I have not seen it better than last Monday, the anniversary of the Hacienda Luisita massacre. With a handful of course mates we decried the 15 years of injustice that have been denied to tenants who have been gunned down mercilessly while all they did was to ask for rights, a peaceful dialogue for the preservation of a relationship of tenant-landlord towards a more developmental one. We sought to be heard and were met by blank stares and ridiculing smiles. I have not seen a more MANHID bunch of youth than here, to be quite blunt about. Forget about all your momentous Ondoy relief support, forget about your JEEP, forget your NSTP. When push comes to shove, when issues of justice come into play, when ideals are put to the test, I wonder if Ateneans really possess that sapientia et eloquentia the Jesuits have promised will impart to us.

But are they really apathetic? Are they really too habituated to be benumbed to the endless cries of a society in chains?

I do not think so. I believe the past four decades has done so much to form and rattle a hundred generations to become aware, to become stakeholders in the future of a world that will end but should be made to last while it can. But in the ensuing new world we have opened, our activists have been consumed by anger and thirst for equity they have lost their reason in a momentum that will leave them dead in our hinterlands. The state that has lost its legitimacy in our community has resorted to systematic repression, first by confrontaion, then by denying education to a majority of our countrymen. And the result of this is a generation that has been disillusioned from birth, a generation habituated to playing the safe side. A generation of spoiled brats of history, as a 14 year old Florianne Jimenez would write in the Philippine Daily Inquirer's Youngblood about six years ago.

But I still refuse to believe the youth is apathetic and lethargic. They know what is happening. They know what should be done. They know justice. But they are afraid. And they are disempowered. As a colleague of mine succinctly described: DISEMPOWERMENT IS THE NEW APATHY.

We have been so habituated to happiness we do not know how to be sad, and we are afraid of loneliness. We have been so habituated to be seeking comfort we have refused to become exposed to hardship even though it is what we need to steer a world on the twilight years of its existence. And when we are faced by hardships, we deny. We escape. We drown ourselves in vice only to feel. And then we snuff our own lives.

I don't think this is what God wanted with us when he gave us free will.

He would have wanted us to be inflamed. He would have wanted us to see His Son in the millions that die in our midst. He would want us to be at every parapet and tell every living soul in our midst to stop a while and ask ourselves: "Have you looked at your neighbor today." He would have wanted us to engage our emotions, have splagchnizomai.

HE WANTS US TO BE MAD.

I remember this clip from the film Network. The newscaster Howard Beale, in a fit of rage, told every person with a television what they should feel in times of challenges:

I don't have to tell you things are bad. Everybody knows things are bad. It's a depression. Everybody's out of work or scared of losing their job. The dollar buys a nickel's worth, banks are going bust, shopkeepers keep a gun under the counter. Punks are running wild in the street and there's nobody anywhere who seems to know what to do, and there's no end to it. We know the air is unfit to breathe and our food is unfit to eat, and we sit watching our TVs while some local newscaster tells us that today we had fifteen homicides and sixty-three violent crimes, as if that's the way it's supposed to be! We know things are bad - worse than bad, They're crazy! It's like everything everywhere is going crazy, so we don't go out anymore. We sit in the house, and slowly the world we are living in is getting smaller, and all we say is, 'Please, at least leave us alone in our living rooms. Let me have my toaster and my TV and my steel-belted radials and I won't say anything. Just leave us alone!' Well, I'm not gonna leave you alone! I want you to get MAD! I don't want you to protest. I don't want you to riot - I don't want you to write to your congressman because I wouldn't know what to tell you to write. I don't know what to do about the depression and the inflation and the Russians and the crime in the street. All I know is that first you've got to get mad! You've got to say, "I'm a HUMAN BEING, GODDAMNIT! My LIFE has VALUE!!" So, I want you to get up now. I want all of you to get up out of your chairs. I want you to get up right now, and go to the window, open it, and stick your head out and yell: "I'm as mad as hell, and I'm not going to take this anymore!!" I want you to get up right now, sit up, go to your windows, open them and stick your head out and yell - 'I'm as mad as hell and I'm not going to take this anymore!' Things have got to change. But first, you've gotta get mad!... You've got to say, 'I'm as mad as hell, and I'm not going to take this anymore!' Then we'll figure out what to do about the depression and the inflation and the oil crisis. But first get up out of your chairs, open the window, stick your head out, and yell, and say it: I'M AS MAD AS HELL, AND I'M NOT GOING TO TAKE THIS ANYMORE!!!

Sure, we need a clear thinking mind when we get down to the nitty-gritty of our problems, but I don't think anything can be solved without this seeming understanding of urgency. Hannah Arendt has stressed action with deliberation. I think we have been too reified by our desires for the good life. We think we are privileged, that like its namesake, this is Athens, the space of freedom where we can think of only ourselves without introspection and understanding of the necessities of those beyond us. But I think it is about time we have our katabasis, towards the Piraeus we just pass by and never contemplate on. It's about time we answer that faded cry of going down from the hill.

Why I Still Hope For a Youth Revolution by Hansley A. Juliano is licensed under a Creative Commons Attribution-No Derivative Works 3.0 Philippines License.
Based on a work at kalisnglawin.blogspot.com.

Agosto 8

Pagtatambis ng dalawang sagisag ng walang-hangganan.

Nakikita lang kita sa alaala. Hindi ko na alam kung bakit buhay pa rin ang alaala mo sa akin, kung bakit nakatakda pa rin sa kalendaryo ng aking cellphone ang araw ng iyong kaarawan. Hindi ko alam, kung tutuusin, kung bakit nga ba sumusulat ako ngayon dahil sa iyo. Tanda ko isinusulat ko kahapon ang isang salaysay ng aking naranasang unang linggo ng semestreng ito. Para nga naman kinabukasan makapagsulat na ako ng mga rekisitos at kung anu-ano pang posibleng kahihinatnan ng sari-saring trabaho na ipagagawa sa akin. Pero hindi ko inaasahan na matatagpuan ko uli ang pangalan mo sa aking cellphone, sa petsang iyon: Agosto 8.

Birthday Note: R _ _ _ _ _ _ _ D _ _ _ _ _ _ _ _ 18

Sa totoo lang hindi ko alam ang dahilan, bakit ko kailangan alalahanin ka. Bakit ko kailangan matandaan sa mga sandaling tinitipa ng aking mga daliring dapat ay nai-transcribe na ang mga tala ko ukol sa kung anu-anong mga kamalayan ng tao ukol sa relihiyon, sa Diyos, sa lipunan, sa usapin ng katarungan at kung anu-ano pang mga bagay na pwede mong matutunan sa pamantasan pero sa totoo lang hindi maiintindihan kahit kailan ng isang taong naghihikahos at kumakalam ang sikmura. Pero hindi. Sa isang araw ng paglalagalag sa net pag-aantay nang walang kapararakan sa mga pwedeng sabihin sa akin ng aking email, at kung kailan patulog na ko, saka ko naalala ang petsang ito.

Hindi nga pala kita nabati.

Hindi ko na rin malaman ngayon kung papaano kita uugnayin. Parang napakalaking butas yun sa konsensya ko, na matapos ang walang-butas na apat na taong hindi ko ito nakakalimutan, hindi na kita nakaugnay. Hindi ko na nga rin naaalala ang pinagkakaabalahan ko nang araw na iyon, Ang alam ko na lang ngayon: naitapon ko ang isang mahalagang tungkulin sa isang mahalagang tao sa puso ko. At hanggang ngayon, sa lahat ng iniisip ko, hindi ako mapalagay.

Pero bakit nga ba? Ano ba ang mahalaga sa araw na ito at bigla ka na namang pumasok sa kamalayan ko?

Hindi na pagsisisi e; maliit na bagay lang ito sasabihin mo, kilala kita e.

Hindi naman marahil pagkasabik: nakita kita sa Facebook ngayon lang, dinagdag na kita. Wala naman akong naramdamang lukso ng dugo.

Lalo sigurong hindi pag-ibig. Lagpas na tayo doon; bagaman hindi ko alam ang kahulugan noon magpasahanggang ngayon. O hindi nga ba?

Hindi ako natinag maski ng pagkabalita kong kumalas na ang mambabasa ni Bro. Eli Soriano na si Bro. Willy Santiago, yung hindi pa nabubuklat ang pahina ng Biblia mabibigkas na agad ang sitas. Hindi ako kinilig na makitang magkayakap uli si Princess at si Tom sa paglabas ng huli sa PBB House dahil sa kanyang forced eviction. Hindi ko pa rin naitago ang pakiramdam kong parang dina-diabetes sa mga diyalogo ni Kaye Abad at Diether Ocampo sa isang ekspe (experimental) na tambalan sa Maalaala Mo Kaya.

Pero ang totoo: kumakabog ang dibdib ko nang makita ko uli ang larawan mo. Wala pa ring nagbabago. Makinang pa rin ang iyong mga mata, may timyas pa rin ng talim ng buwan sa kadiliman ng gabi ang iyong ngiti. Tila baga walang nawala sa iyo sa loob ng apat na taong hindi na muling nagtagpo ang ating mga mata. Isang takda ng inosenteng panahon na mayroon pa akong ng tinatawag na pag-asa para sa mundong haharapin ko. Noong hindi ko pa nararanasan at nakikita nang harapan ang kalupitan ng estado at ng sistemang sinumpaan ko nang ibabagsak ng aking mga kamay.

Salamat, nakita muli kita, aking anghel. Lugmok na ang puso ko sa sobrang kapaitan ng aking kapaligiran: marahil hindi na masama ang mangarap at umasa na sana, sa pagkakataong ito, makikilala mo na ako, at kung papaanong sa kabila ng lahat ng aking naranasan, hindi kita nililimot.

More Than P20: Why Manuel L. Quezon III Should Be A Senator

Being among those advocating for the Manolo Quezon For Senator draft on Facebook, let me raise a few points that makes me throw my lot for Mr. Quezon and what will work against him, and therefore explain my stand as to why he is among the best men for the job.

True, I have been following Mr. Quezon's writings for a while already, and his grasp of the current issues shows an intricate understanding of the workings of the political systems of the country, or whatever dysfunctional systems we might have so far. An understanding of these systems is vital to an elementary framework which will allow for legislation. Keyword: legislation. Among the tripartite branches of government we profess to have in the 1987 constitution, it is the legislative branch which requires much research, crafting of arguments, cross-referencing and understanding of the pulse of the national sphere. In our current bicameral systems which will hopefully be led to a peaceful transition in the aftermath of the Arroyo regime's removal, Mr. Quezon is in a way a part of the cosmopolitan elite most qualified enough for the job, seeing as he has an attuned-to-the-times personality not so different from that of President Quezon during the Commonwealth. That he is better suited for coordinated mobilizations is much better: he has the dynamism of the current generation with the traditional academic erudition (or whatever we have for it in this country) of the past generations so far.

The very fact that he does not seek it explains as well why he is all the more worthy of it: Plato has highlighted it in his "The Republic" that the philosopher-kings are the most ideal leaders because they do not seek office and yet are the ones who have trained all their life for the undertaking. His being an adopted member of the Quezon family quite highlights it all the more: antiquity has the Romans showing that the adopted proteges rule better than the natural children. See the rule of the Five Good Emperors and how it went downhill when Commodus assumed the post. (No, I am not talking of the Russell Crowe-Gladiator version which is bullshit; but you cannot deny Commodus has quirks unbecoming of the Roman Emperor.)

We do have to admit that he has problematic issues involved with his surname, however. The very "racist" proclamation of the elder Quezon and our general opinion of him as a power-hungry, two-timing negotiator has been well-documented in our history books; Manolo himself recognized this and has disassociated himself from it. It is precisely what Michel Foucault has already inaugurated: a constant critique of oneself's involvement. It is what made him an ardent critic of the Arroyo administration after speaking for them; it might be what makes him a transformative force in a decrepit, intellectually-desolate and obscurantist Senate.

I, being a student of the Socialist framework, have long acknowledged the fact that the current systems are self-destructive and therefore should be removed. And yet their disciplinary construction, based from the American model (which the elder Quezon himself heralded), has decidedly recidivist tendencies at the same time, which explains why we cannot do anything to reform it or do away with it. That Manolo Quezon himself does not label himself such shows a following of the post-modern post-structural thought (if he does not do so willingly and knowingly; I may of course be over-reading his actions) reflects a work ethic which is necessary in the process of state rehabilitation without bloodshed if we choose to: an understanding of how to preserve our gains yet violently cut off those which impede the state from making itself relevant to everyday life. Our past administrations have relied on the old guards and they have alienated the youth, and our elders disown them. We now have coordinators; are we to shun what we have of the "mean" we need so far? We have to acknowledge historical progression being incremental.

Quezon is among what we have. Let him make the most out of his capabilities, and it is the demos who calls for it.

More Than P20: Why Manuel L. Quezon III Should Be A Senator by Hansley A. Juliano is licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 Philippines License.

Hindi Mo Kailangan ng Nostalgia Para Makaalala

Alam ko, pare, nangyari na dati sa iyo ito. Gumigising ka nang magtatanghali na dahil nagpuyat ka kagabi, at napamura ka bigla ng shit, tanghali na malelate na ako sa klase bakit nakahiga pa ako?! Kumakanta pa rin ng sintunado pero natatawa ka pa rin kay Ted Failon kahit alam mong masakit pa rin sa kanya ang pagkamatay ng kanyang asawa. Pinatay niya asawa niya dahil gusto niyang magkabalikan sila ni Korina? Punyeta, yung mga gagong pulis lang nagsabi nun. Kailan ba nagkaroon ng matinong pulis na pwedeng mong lapitan na lang basta at sabihang boss, kumusta ang araw mo, hindi ka ba nangongotong at ngingitian ka lang at sasabihang pare, pagod ka lang, itulog mo na lang yan.

Hindi kasi uso sa iyo dati ang magmasid-masid sa paligid mo e. Dati, pagkatapos na pagkatapos mo sa klase, umuuwi ka na dahil gusto mong maabutan ang susunod na kabanata ng Flame of Recca o kaya ng Masked Rider Ryuki. Ewan mo ba, nagtataka ka rin, bakit nga ba pinag-aaksayahan mo pa ito ng oras kahit disi-sais anyos ka na? Oo nga naman pala. Hindi ka kasi kabahagi ng iyong age bracket: di ka kasali sa henerasyon ng mga umiiskyerda sa kalsada, mga tambay sa internet cafe at mga malalakas ang loob maggagagala sa lansangan sa oras ng gabi. Hindi, pare, batang otsenta-nobenta ka. Lumaki ka sa mga pangarap ng mga malalaking halimaw na tatalunin ng mga nilalang na nakasuot ng body-fit na damit, o mukhang insekto, o higante rin basta. Parte ka ng dekadang nagbunga sa mga kudeta ni Gringo Honasan na palpak naman lagi. Kahit wala ka pang malay-tao noon nakikitawa ka na rin sa Sic-O-Clock News. At ang brand ng komedya mo ay Tropang Trumpo, something like this CHICKEN! di ba? Ito yung mga panahon na hindi pa adik sa bakla si Michael V. ito yung mga panahon na akala mo pang-habambuhay na ang tambalang Ogie at Michelle. Ito ang panahon na ang tunay na nangungunang love-team ay Judy Ann Santos at Wowie de Guzman. Ito ang panahon ng pamamayagpag ng Streetboys sa Sanlinggo nAPO Sila, noong wholesome pa at pinag-iisip ng mga noontime show ang mga tao. Na may insight pa rin kahit sa Battle of the Brainless. Noong hindi pa uso ang nakawan sa McDonald's.

Narinig mo na ito sa mga magulang mo dati: napakasimple ng buhay noon. Kahit naman dumadalas na ang urbanisasyon noong mga magsasampung taong gulang ka na nakakalanghap ka pa rin ng sariwang hangin sa North Luzon Expressway kahit trapik. Nakakakita ka pa ng mga bakang naglalagalag sa kahabaan ng mga kalsada ng Muntinlupa, ng Cubao, ng Maynila. Kahit nagngangawa na ang Simbahan at si Manoling Morato tungkol sa mga usapin ng pelikulang bomba, kebs ka lang. Mas interesado kang silipin ang panty ni Annie kesa pag-interesan ang nabalatang mga panty ni Gretchen Baretto. Noong ang mga pinsan mo ay namomroblema pa lamang sa kung ilang holen na ang nawawala sa kanila. Noong hindi mo pa maisip na ang mga pinsang mong babae ay uhugin pa lamang at hindi mo iisiping mauuna pa silang magkaanak sa iyo.

Pumapalo sa utak mo itong mga alaalang ito kapag wala nang laman ang utak mo at naghahanap ka na ng rason sa kung papaano ka nakarating dito. Andami nang bagay ang nagbago pero naaalala mo pa rin ang mga ito. Pagtatawanan ka siguro ng mga kakilala mo na maalala pa ito kasi iisipin nila napakaisip bata mo pa rin, na inaalala mo pa rin ang mga panahong inosente ka, mga panahong wala kang problema, mga panahong hindi pa pinapakomplikado ng politika at akademya ang buhay mo, nang mga panahong naniniwala ka pa sa happy ending, sa mga pangarap na madadaan sa dasal. Yung panahon na kung mapapanood mo ngayon si Santino maniniwala ka pa rin sa kabutihan ng Diyos, at hindi mo pa kilala ang Diyos bilang maylalang na maraming hihingin sa iyo sa ngalan ng katarungan. Noong ang tingin mo pa sa Diyos ay hindi heneral kundi isang tunay na Ama.

Alam na alam ko pare, narinig mo na to:

緑なす大地 四季折り折りの花
白い砂浜と 可憐なさくら貝
まだ人の胸に ぬくもりがあて
まだ海の色が コバルトの時代
古き銀き時

Long long ago 20th century

Long Long Ago, 20th Century (TV Size) - Tadao Sakai

Verbatim

Ang bawa't salita ay isang ulos
Na pinahihiyaw ka
Sa bawa't saglit na namumutawi
Ang mga salitang
"pagniniig"
"tayo"
"magpasawalanghanggan"
Hanggang sumambulat
Sa ating mga pawisang katauhan
Ang alaala ng isang gabi
Ng isang dalangin
Ng isang pangarap na hindi magiging atin.

TUNGO SA PAGSASATINIG NG IBA

Si Vilma Santos Bilang Madre, Ang Babae Bilang Lunan at Katauhan, at ang Talaban sa Pagitan ng Postmodernismo at Postkolonyalismo

(Abstrakto: Ito ang huling anyo ng aking ipinasang papel sa Fil 108.2 - A nitong nakaraang unang semestre ng taong 2009-2010, sa ilalim ni G. Gary Devilles. Batay sa mga natanggap na puna sa burador na mababasa dito, pinagbuti ang pagsusuri sa pamamagitan ng pagdadagdag ng ilan pang pagbasa't sangguni. Nawa'y mabigyan nito kayo ng ilang kritikal na isipin [kung meron nga ba].)

Matatandaan natin kung papaanong sa pelikulang “Sister Stella L” na idinirihe ni Mike De Leon at pinagbidahan ni Vilma Santos mababanaag ang sala-salabid na mga usaping madalas maisantabi tuwing lumulutang ang tunggalian ng mga liping “mayroon” at “wala.” Lumalabas din ang katanungan kung paanong magagawang mapagsama-sama sila sa iisang laban upang makamit ang kanilang parehong mga layunin. At sa pagsusumikap nating kilalanin ang pagbabanyuhay ng katauhan at papel ng babae sa kanyang lipunan, mapagkikita natin na ang karakter ni Sister Stella L ay maituturing na isang babaeng postkolonyal, kabahagi ng isang mamamayang postkolonyal, at nagsisikap magkaroon ng identidad sa isang postmodernong kalagayan ng lipunan.

Ito ang suliraning sinisikap bigyang-linaw ni Simon During sa kanyang pagtatangkang pagtalabin ang nagbabanggaang mga paniniwalang pinanghahawakan ng mga teorista ng postmodernismo at postkolonyalismo. Kung papaanong sa pagwawakas ng modernisasyon at paggigiit ng identidad ng nasakop ay nagagawa pa rin silang hawakan sa leeg ng kanilang mga panginoong kolonyal, makikita nating narito rin sa ugnayang ito ang paraan upang “salisihan” ang manunupil at makamit ang kalayaan: isang wikang hindi kilala at kulturang babalikan. (1) Ganito natin titignan ang kaayusan ng lipunang Pilipino sa ilalim ng rehimen ng Pangulong diktador na si Ferdinand E. Marcos, at kung ano ang makikita sa salaysay ng isang madreng namulat sa namumuong sigwa na kinasasangkutan ng liping manggagawa habang kanyang sinisikap kilalanin ang kanyang sarili bilang alagad ng Simbahan, bilang isang babae, at bilang isang mamamayan.

Mga Tinig Sa Ilang

Sa tuwinang napag-uusapan ang suliranin ukol sa emansipasyon, hindi maiiwasang mabanggit ang pakikibaka ng mga kabilang sa mga uring nakabababa sa isang kalagayan kung saan pinipigilang labis ang kanilang karapatan. Sa tuwing mababanggit ang kanilang pagka-api, nagiging pangunang palagay na kailangang itanghal ang kanilang sarili bilang mga taong mayroon ding karapatan sa pagkilala at paggigiit. Sa ganitong layon, nagpupumilit silang itatag ang sarili bilang lehitimong identidad na siyang magbibigay sa kanila ng karapatan na makibahagi sa kalakaran ng daigdig kung saan itinuturing sila bilang isang “abnormalidad,” isang sakit na tila baga kailangang alisin.

Mapupuna na sa halos lahat ng retorika ng mga uring manggagawaat sa iba pang mga kilusan sa emansipasyon, namamayani ang tinig ng pagnanais na makilala at mabigyan ng tinig upang maihantad ang kanilang mga hinaing. Gayunman, hindi rin maiiwasan na maalala sa ganitong usapin ng emansipasyon ang minsan nang tinuran ni Gayatri Chakravorty Spivak ukol sa namamayaning suliranin na hinaharap ng lahat ng usapin ukol sa pagbibigay ng tinig sa mga hindi dinirinig:

For the ‘true’ subaltern group, whose identity is its difference, there is no unrepresentable subaltern subject that can know and speak itself; the intellectual's solution is not to abstain from representation. The problem is that the subject's itinerary has not been traced so as to offer an object of seduction to the representing intellectual.

Para sa isang tunay na pangkating subaltern, na ang pagkakakilanlan ay ang kanilang ka-Ibahan, walang di-makakatawang suhetong subaltern na makikilala’t makakapagsalita para sa kanyang sarili; ang solusyon ng intelektwal ay di ang magpigil sa pagkatawan. May suliranin pagka’t ang layon ng suheto ay di matagpuan upang maganyak ang kakatawang intelektwal. (2)

Kung susundin ang argumento ni Spivak, tila baga namamayani ang pagnanais na marinig gayong hindi naman talaga nilikha ang kalagayan at kaayusan sa pagitan ng mga api at namamayani upang marinig ang una ng huli. Mahalagang tandaan na sa postmodernong kalagayan, “ang pagiging rasyonal… na nagtatakda sa pagsusulat na pinalaki at pinarahas ay hindi na nagbubuhat mula sa isang logos. Dagdag pa rito, itinatatag nito ang pagkawasak, hindi ang pagsira kundi ang pagkalusaw, ang pagkakalas, ng lahat ng pagpapahalaga na nagbubuhat mula sa logos.” (3)

Lumalabas na tila baga napawawalang-saysay ang pagkilos ng mga api para sa emansipasyon na kanilang nilalayon. Kung susundin pa ang argumeto ni Spivak, maling-mali ang tinuran ni Karl Marx na “[ang proletaryo] ay sa gayon hindi maigigiit ang kanilang interés pang-uri sa kanilang sariling pangalan, maging sa parliyamento o isang pagpupulong. Hindi nila maisasakatawan ang kanilang mga sarili, kailangan silang katawanin.” (4) Subali’t, kung walang halaga ang kaayusan, batay sa pagbasang postmoderno, at naisasaproblema lamang, papaano pa maitatag ang identidad para sa mga api? Paano mabibigyan ng tinig ang mga hindi dinirinig kung hindi sila maririnig ni makakapagsalita? Dito ngayon papasok ang isang mahalagang konsepto na mag-uugnay sa postmodernismo at postkolonyalismo para sa emansipasyon: ang pagpapahalaga sa mga ugnayan at sa pagbabanyuhay ng mga kabahagi nito.

“Hindi Puwedeng Dahil Lang...”

Marapat tandaang naipalabas ang pelikulang “Sister Stella L” noong taong 1984, mga ilang buwan matapos sumambulat sa buong daigdig ang walang-habas na pagpaslang kay Senador Benigno “Ninoy” S. Aquino Jr. Hindi maitatatwa na sa panahong ito ay muling nasasaalanganin ang lipunang Pilipino na sumambulat sa isang pag-aaklas bunga ng matinding galit na binunga ng krimeng ito. Kaya marahil hindi nakapagtataka na ituring sa pasimula na isang mapangahas na kilos ang likhain ang isang pelikulang tumatalakay sa mga suliraning mismong ipinaglalaban ng mga sektor na malaon nang kinondena ng rehimeng Marcos bilang “makakaliwa.” (5) Sa isang pananaw, maaari nating kunin ang pagbasa ni Simon During, sa kanyang sanaysay na Postmodernism or Postcolonialism Today, sa akdang Imagined Communities ni Benedict Anderson kung saan tila baga ang isang pagkilos para sa paghahanap ng sariling identidad ay hindi magaganap kung hindi magpapasailalim sa diskurso ng namamayaning (at malamang sa malamang ay mapaniil) kaayusan. (6) Bunga nito, kinakailangan ang pagtatatag ng isang identidad na hayagang taliwas sa nais na makita ng kaayusan nguni’t kinikilala ang ugnayan niya dito.

Natutuon ang salaysay sa unti-unting pagkamulat ni Sister Stella Legaspi, isang madreng nangangalaga sa mga nagugulumihanang dalagitang ina sa Caritas, sa mga isyung sosyo-politikal na nagaganap sa labas ng kumbento. Sa simula, nakakaramdam siya ng tila pananabang at kayamutan sa kanyang tungkulin ng pagbabantay sa dalagitang si Gigi (ginampanan ni Gina Alajar) na lubhang nahihirapan, pisikal at sikolohikal, sa kanyang pagdadalang-tao at kawalan ng suporta ng lalaking nakabuntis sa kanya. Nang siya’y dalawin ng kapwa madreng si Sister Stella Bautista (sanhi ng tawagang “tukayo”) at makumbinsing panandaliang lumabas sa kumbento, unti-unti siya nitong ipinakilala sa mga gawain niyang noo’y itinuturing na “radikal” ng kumbentong kinabibilangan nila. Mga ilang ulit na ring napilitan si Sister Stella B (binigyang-buhay ni Laurice Guillen) na piliing lisanin ang orden upang magawang tulungan ang mga nagwewelgang manggagawa ng Republic Oil Company sa kanilang mga hinaing ukol sa mas mataas na pasahod at makatwirang ugnayan sa pagitan nila at ng may-ari. Madalas ipagkibit-balikat lamang ng matapang na madre ang mga babala’t pagpupumilit ng Mother Superior ng kanilang orden na ang kanyang gawai’y taliwas sa tindig ng Simbahan na huwag makihalubilo sa politika, habang sinasabing “hindi lang nila masabayan ang mga malalaking pagbabago sa Simbahan ngayon; nilalakad na ng Simbahan ang pagtatanggol sa karapatan ng mga naaapi’t dukha.” (7)

Maipapalagay sa unang tingin na ibang-iba ang kalagayan nina Sister Stella L at Sister Stella B: ang una bilang isang batang madre na nag-aalinlangang tulad ni Hamlet kung marapat ba o hindi ang kanyang sinusuong na pagsuway, at ang huli bilang matatag na babaeng handang ipaglaban ang makatarungan kahit taliwas ito sa mga kautusan. Ganito ang pagtatambis na ginawa ng peryodistang si Nick Fajardo (ginampanan ni Jay Ilagan) na ginawan ng artikulo ang buhay ni Sister Stella B, na may halong panunuya kay Sister Stella L bunga na rin ng sama ng loob niya dito bilang kanyang dating kasintahan. Madaling sabihin, katulad ng pagpapagalit ng kanyang patnugot (sa pagganap ni Liza Lorena) sa kanya, na isa lamang itong usapin ng kanyang nainsultong pagkalalake. Gayunman, makikita nating mayroon pang mas mabigat na dahilan kung bakit magiging mahirap sa mga nabanggit na karakter ang ituring kaagad ang kaayusang ito bilang marapat para sa mga babae.

Nguni’t maaaring ituring bilang isang masamang panguna ang mga naunang pagbasa na pinagtitibay ang tinawag ng peministang manunulat na si Adrienne Rich na compulsory heterosexuality o “sapilitang heterosekswalidad,” isang kaayusan kung saan nakakahon ang pagkababae ng babae sa kung ano ang sasabihin ng namamayaning sistemang patriyarkal, isang sekswalidad na inihahain sa mga pagnanasa ng mga lalake. Sa konteksto ng pakikibaka ng mga madre para sa pagkakapantay-pantay ng uri, hindi rin maiwasan na maisantabi ang usapin ng mga babaeng manggagawang katulad ng asawa ng lider ng unyon na si Ka Dencio, si Nanay Auring, at si Soledad. Aniya, “ang pagawaan, sa mga institusyong panlipunan, ay isang lunan kung saan ang babae ay natuto nang tanggapin ang panggagahasa ng lalaki sa ating mga hangganang pang-isip at pangkatawan kapalit ng pag-iral; kung saan ang babae ay tinuruan ... na tignan ang sarili bilang biktimang sekswal.” (8)

Gayunman, nagawa itong kalasin ni Sister Stella L sa pamamagitan ng paggigiit mismo sa kanyang katauhan bilang babae at madre sa sitwasyon at lunan na, sa panahong iyon, ay itinuturing pa rin bilang isang anomalya, isang di-inaasahang salik. Sa nakilalang imahen ng Simbahan bilang sandigan ng paniniil ng estado, tila baga isang rebolusyonaryong kilos na dumamay ang isang kawani ng Simbahan sa mga inaapi. Nguni’t marapat nating tandaaan ang ating prekolonyal na kasaysayan at ang halaga ng relihiyon sa pamumuhay ng pamayanan sa halos lahat ng mga mito. Kung paniniwalaan ang mga nagsulat ng mga dokumento, ang higit na iginagalang na kasarian ay hindi ang kalalakihan, kundi ang pananaw ng kababaihan. Na ang mga ito ang kanilang kinikilala maging sa usapin ng sekswalidad (9), na kaaramihan sa mga makapangyarihang bathala ng ating mga ninuno ay babae, at na malaki ang halaga ng pamumuno ng kababaihan, partikular na ang babaylan, ay nagsasabing hindi marahil masamang ipalagay na nasa ating tradisyon, kahit bilang mga watak-watak na barangay, ang pagtingin sa kababaihan bilang kapantay, kundi man higit pa, sa kalalakihan.

Dito nalulubos ang layon ni Michel Foucault, sa kahulihang bahagi ng kanyang buhay-akademiko, sa muling pagkilala sa tradisyon ng panlipunang pakikisangkot bilang siyang pinakamahalaga. Bilang isa sa mga kinikilalang intelektwal ng postmodernong kaisipan, tila baga nabigyan ng “tulay” ang dalawang teoryang itinuturing ni During na “magkasalungat,” sapagka’t napagtibay dito ang “pag-aaral ng kasaysayan sa katuwiran ng lunang kanilang kinalalagyan at mga sangguniang pinagbubuhatan nila... ang mga ito’y tala ng isang mahaba’t di tiyak na pagkilos na kailangang ayusin at itama muli’t muli. Isa itong pilosopikong pagkilos.” (10) Sa ganitong paraan ng pagtatakda ng sarili bilang kabahagi ng isang tradisyon ng paggigiit, nagagawa niyang itanghal ang kakayanan ng kababaihang makitalad sa mga larangang sila’y pinagbawalang lumahok. Kahit pinagdudahan pa ni Nick ang kahandaan ni Sister Stella L na sumama hanggang kawakasan sa pagkilos ng mga obrero, ang paghawak niya sa mapagpalayang katauhan ang nagbibigay sa kanya ng karapatang sabihing “kung ayaw mong tumulong, huwag mo siraan yung gustong tumulong.”

Ang Emansipasyon at Ang Babae: Saan Patungo

Nguni’t ano nga ba ang kasalukuyang kalagayan ng babaeng Pilipino sa postmodernong lunan? Tinatanong tayo kung papaanong sa kabila ng ating ipinagmamalaking demokrasyang nakamit pagkatapos ng Unang Himagsikan sa EDSA, tila nanumbalik din ang mga malapyudal na sistemang kaakibat ng liberal-demokratikong institusyon na binuo noong panahon ng Komonwelt. Kapuna-puna kung papaanong nakatatag pa rin, kadalasan, ang etika ng vigilantismo na una nating nasilayan sa katauhan ni Kabesang Tales: “ang posibilidad ng pag-aklas ay nakaugnay lamang sa indibidwal na kapasidad ng taong walang kapangyarihan na nagsadlak sa kanya sa higit pang pang-aabuso sa piitan.” (11) Masasabing ipinagmamalaki ng babae sa kasalukuyan ang kanyang kalayaang makapamili, ang liberated generation ng kababaihang humaling sa mga tank top, Havaianas, micro-mini at sa mga magagaslaw at mapang-akit na manipestasyon ng kanilang sekswalidad. Ang ikon ng pagkababae ay hindi na ang Madonna kundi si Madonna, na sinundan ni Mariah Carey, ni Britney Spears, ni Christina Aguilera, at ngayon ni Lady Gaga. Natutuon ang kanilang emansipasyon sa pagpapayaman ng sarili, sa pagkakamit ng mga luho, nguni’t hindi baga ito rin ang mismong ibinabala nina Rich at Bartky bilang pagkalihis sa aktwalisasyon ng pagkababae? Isa rin itong tandisang partisipasyon sa sistema kung saan ang simpleng screen name kagaya ng “Pepsi Paloma” ay “may angking seduksyon sa manonood – lalo na sa kalalakihan – at kung gayon, sa patriyarka... mismong sa kanyang katawan ay estranged na” sa punto ng feminisasyon (na tiyak nating hindi mapagpalaya) “ng post-industriyalisadong produksyon – at maging ng post-mortem na produksyon.” (12) Isa itong kulungan ng pantasya na ating nilikha para sa ating sarili at hindi ito matitibag habang lubog tayo dito.

Taliwas sa karaniwang paniniwala ng karamihan na ang Simbahan bilang isang solidong institusyon ang sumisikil sa kababaihan, sa katotohana’y nabigyan nito ng lunan ang babae na igiit ang kanyang awtoridad at kakayanang magsarili mula sa mga konstrukto ng patriyarka. Makikita natin sa kasaysayan ng mga beata ng Beaterio de Santa Catalina (ang unang pamayanang relihiyoso sa Pilipinas) kung papaanong makakalikha ng isang “bulsa ng kapangyarihan” na mapagtitipunan ng mga babaeng nakikita ang kanilang sarili bilang mga taong may mas higit na maibabahagi sa lipunan. Nabuo ang ating persepsyon ng mga “manang ng simbahan” bilang mga mapagpaimbabaw, mayayabang at haling sa indulgencia habang hindi isinasabuhay ang utos ni Jesus sa mga nobela ni Rizal, nguni’t sila ang latak ng maituturing na pinakaradikal na kilusan ng kababaihan sa isang panahon ng ating bansang di-naiiba sa Edad Media. May pagkamanghang inilarawan ni Nick Joaquin kung papaanong

Contrary to popular idea, the religious life is not hebetude; and the early history of the Philippine beaterio was as turbulent as, say, the career of St. Teresa of Avila, who likewise had to battle both Church and State, not to mention public opinion, which she never feared to scandalize... The beatas chose to humor this male cynicism, which held women to be so frail of nature that, if they will not just stay at home under the authority of father or husband, then they must be strictly cloistered behind bars in a convent, to keep them from straying... In other words, the beatas of Sta. Catalina had waged a feminist battle for equal rights, especially the right of women to be deemed responsible as any man.

Taliwas sa paniwala ng marami, ang buhay-relihiyoso ay hindi kawalan ng ginagawa; at ang mga unang araw ng beateriong Pilipino ay singgulo ng buhay ni Sta. Teresa de Avila, na kinailangan ding labanan ang Simbahan at Estado, hindi pa kasali ang pananaw ng marami na hindi niya pinangimiang bulabugin...
Pinili ng mga beata na pagbigyan ang kawalang-tiwala ng mga lalaki, na itinuturing ang babae na napakarupok na, kung hindi mananatili sa bahay sa ilalim ng ama o asawa, ay marapat na ipiit sa kumbento upang huwag maligaw... Sa madaling salita, lumaban ng isang peministang pakikibaka ang mga beata ng Sta. Catalina para sa pantay na karapatan, lalo pa ang karapatan ng babae na ituring na responsable katulad ng kahit sinong lalaki. (13)

Subali’t sa pagsibol ng sekular na lunan bilang siyang larangan ng mga pagbabago at lunan ng mga pagkilos ng mga tao, unti-unting nawalan ang Simbahan ng awtoridad na magtakda sa pamayanan. Sa pagnanais ng estadong kolonyal na isaayos nang naaayon sa namamayaning kapangyarihan ang pamumuhay ng Pilipino, hindi maiiwasan na makulayan din ng persepsyong Kanluranin ang estetika at etika ng kasarian. Mababanaag natin sa proyekto ni Manuel Luis M. Quezon (sa kanyang pagtutuon sa tanggulang pambansa sa mga huling taon bago sumiklab ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig) kung papaanong nililikha ang identidad ng lalaki bilang nakapangyayari sa lipunan sa pamamagitan ng pagdakila sa serbisyo militar bilang pangunahing tungkulin ng mamamayan. Batay sa pagsusuri ni Alfred McCoy sa kasaysayan ng Philippine Military Academy, hindi ito isang aksidente lamang, kundi tahasang pagsasailalim ng babae para sa produksyon ng pambansang imahinasyon. Halos wala itong pinagkaiba sa kulungan, isang mekanismong lubha nang nakabaon sa ating pambansang sistema:

To build popular support for a citizens’ army, the neophyte Philippine state deployed a gendered propaganda with men strong, women weak; men the defenders, women the defenseless... From its foundation in 1935, the Philippine Commonwealth, through military mobilization, intensified this process of gender reconstruction – encouraging a complementary array of national symbols, militarized masculinity, and domestic roles. Just as the new nation was personified as the feminine “Filipinas” in currency and propaganda, so young men were conscripted to defend her and her defenseless womankind.

Upang suportahan ng bayan ang isang hukbong mamamayan, nagsagawa ang bagong estadong Pilipino ng propaganda na nagsasabing lalaki’y malakas, babae’y mahina; lalaki ang tagapagtanggol, babae ang ipinagtatanggol... Mula sa pagkatatag nito noong 1935, pinatindi ng Komonwelt ng Pilipinas ang rekonstruksyon ng kasarian gamit ang mobilisasyong militar – paggantak sa mga pamabansang sagisag, militarisadong pagkalalaki, at papel sa tahanan. Kung papaanong isinababae ang bansang “Filipinas” sa salapi at propaganda, gayon tinawag ang mga binata upang ipagtanggol siya at ang kanyang marurupok na kababaihan. (14)

Babae Bilang Bihag at Berdugo

Makabubuting itanong din natin kung papaano nga ba nalikha ang isang kalagayan ng paniniiil sa kababaihang Pilipina, isang penomenon na kaakibat ng pagkilos ng modernisasyon patungo sa diumano’y pagpapaunlad ng kabuhayan. Alam nating ang mga ito’y makakamit kapalit ng pagwasak at pagsikil sa buhay ng mga taong nasa uring manggawa, nguni’t lumalabas na tila baga hindi natin ito kayang lagpasan. Nilikha’t pinananatili ang pamayanan sa pamamagitan ng peryodikal at tuluyang pagtatakda at paggigiit ng mga postulado, na sapagka’t sila’y mga postulado ay hindi maaaring tunggaliin. Itong sistema ng pagsasamatematika sa kalagayan ng tao bilang natural na umuusbong at hindi maaaring baguhin ang siyang nagsasadlak sa tao sa isang kalagayan na hindi maaaring kalasan. Inihayag ni Rolando Tolentino kung papaanong

Ang ideolohiya ng liberal na demokrasya ay mitolohisasyon ng kapamaraanan – expolitasyon, dehumanisasyon, alienasyon – ng kapitalismo. Ito ang nag-eestetisa at nagpapaganda ng karanasan ng kapitalismo, nagbibigay hustifikasyon sa kalabisan nito, at maging ang nagpapatanggap sa mismong inaapi sa kanilang abang kalagayan. (15)

Ito mismo ang inihayag ng karakter ni Nanay Auring (ginampanan ni Anita Linda) na siyang una niyang paniniwala bago siya “namulat” sa katotohanang hindi makatuwiran ang pagsasabing pantay-pantay ang oportunidad sa namamayaning sistema gayong laging talo sa huli ang manggagawa. Ating tanaw ang kawalan ng interes na kilalanin ang pangangailangan ng babae. Di katulad ng sa mga lalake kung papaanong palagian silang kabilang sa mga kilusan sa emansipasyon at siyang nangunguna dito, nananatiling baon, ipit at hindi makapagpahayag ang babae para sa kanyang sarili. Maaaring sabihing ang tradisyunal na domestikasyon ng babae ay isang malaking salik sa kanyang kalagayang ito; at hindi nagkamali si Karl Marx at Friedrich Engels sa kanilang obserbasyon na dahil dito kaya ang babae ay hindi nabibigyan ng kaukulang pagkilala sa kanyang potensyal bilang mamamayan. (16)

Maging si Rich ay sinubukan itong linawin sa paglalarawan kung papaanong kahit anuman ang gawin ng babaeng kilos sa loob ng mga kilusan, nakapatong pa rin sa kanya ang pasanin ng pagsasailalim sa lalaki. Kung sisikapin man niyang takasan ang ugnayang manggawa-kapitalista na tunay namang isang panggagahasa, “kasabay ng kakulangang ekonomiko ay malamang magpakasal bilang uri ng inaasahang proteksyon, gayong wala rin naman siyang dalang kapangyarihang sosyal ni ekonomiko, at sa gayon pumapasok sa isang institusyong siya’y api pa rin.” (17) Bunga ng pananaw ng Kanluran ang arketipo ng babae bilang isang entidad na mahina’t kailangang “iligtas” at “pangalagaan” ng lalaki, isang ring postulado na maituturo natin sa Simbahang Katoliko sa pagdidiin sa pangingibabaw ng lalaki sa babae batay sa Banal na Kasulatan. (18) Ang pagsasaad na ito ang siya ring ginamit upang pigilan ang babae na subuking lagpasan ang kakayanan niyang pakialaman ang sarili niyang katawan at, sa gayon, panatilihin siyang nakailalim sa mapanuring mata ng kaayusang makalalaki. Hindi nga maling pansinin ni Foucault na

Discourse, therefore, had to trace the meeting line of the body and the soul, following all its meanderings: beneath the surface of the sins, it would lay bare the unbroken nervure of the flesh. Under the authority of a language that had been carefully expurgated so that it was no longer directly named, sex was taken charge of, tracked down as it were, by a discourse that aimed to allow no obscurity, no respite.

Samakatuwid, kailangang balangkasin ng diskurso ang tagpuang guhit ng katawan at kaluluwa, kasunod ang lahat nitong pasikut-sikot: sa ilalim ng mga kasalanan, ihahantad nito ang di-nasirang ugat ng laman. Sa ilalim ng awtoridad ng isang wikang maingat na nilinis upang hindi na ito mapangalanan, ang seks ay pinanghawakan at tinutugis ng isang diskursong ipinagbabawal ang kalabuan o kaluwagan.(19)

Ito ang dahilan kung bakit hindi magawang makalabas ni Gigi sa Caritas: ang kanyang pagnanasang panghawakan ang kanyang sarili hinaharap at katawan ay nakakahon sa pagbasang mediko-sikolohikong agam-agam na dala ng kapaguran lamang. Hindi rin niya kayang harapin ang mapangmatang lipunang kanyang ginagalawan na aalipusta sa kanyang pagkakamali at sa kanyang anak sa pagkadalagang lalaking walang ama; ang kawalan ng kakayanang tumindig at mabuhay, kahit taliwas sa lipunan, ang isa sa mga pangunahing balakid sa babae upang itindig ang kanyang identidad.

Nanganganak ang Nasusunod

Kung papaanong binalangkas ni Foucault ang suliranin, binigyan din niya ito ng kaukulang panukala. Sa atin nang nabanggit na pilosopikong pagkilos upang balikan ang mga dating landas ng mga nauna sa atin, matatalunton natin ang mga pagkilos na maaaring tunguhin ng mga babae upang mapanatili nila ang kanilang pagkakakilanlan sa labas ng anino ng lalaki. Kailangan ang pagtanggap sa katotohanan ng potensya ng desorbitation para sa isang suhetong kumikilos sa postkolonyal na pagkakilanlan sa isang kalagayang postmoderno. Binigyan ni Danton Remoto, sa kanyang pagsusuri ng dulang Lysistrata ni Aristophanes, ng fiksyon ng pagkakatulad ang pre-kolonyal na mga Pilipino sa kalagayan ng mga sinaunang Griego: “mahilig sa alak, babae at awit: wala silang nakitang malisya sa sex. Naging malisyoso lamang ang mga Pilipino sa pagdating ng mga Kastila.” (20) Sa paghahantad ng isang identidad na mababalikang bunga ng panitikan, nabibigyan ng katibayan ang tesis ni Caroline Hau na may kakayanan ang panitikan na katawanin ang kasaysayan, at makialam (samakatuwid ay magdulot ng pagbabago) sa daloy ng kasaysayan. Nananatili nga lamang ang panganib ng katotohanang sa pagbubukas ng mga bagong literatura ay hindi malulubos na mawawakasan ang isang kilusan sa emansipasyon. (21) Sa gayon, kailangang kilalanin ng babae na ang kanyang identidad ay isang di-nagwawakas na proyekto, tulad ng pagtatatapat ni Sister Stella L sa pangwakas na monologo ng pelikula:

Marami pa akong hindi alam, marami pa akong dapat malaman tungkol sa kasalukuyang kalagayan, tungkol sa mga dapat gawin. Pero narito na ako ngayon, sa gitna ng mga pangyayari. May kaunting nadadgdag sa kaalaman at pang-unawa, pero patuloy na nag-aaral at natututo. Hindi nanood na lamang, kundi nakikiisa sa pagdurusa ng mga hindi makaimik, nakikiisa sa paglaban ng mga nagdurusa, tumutulong sa abot ng aking makakaya. (22)

Ang mga sensibilidad ding ito marahil ang nagtakda kay José Rizal na tandaang magpaalala sa kababaihan ng kanyang panahon kung papaano ang marapat na ikilos at isipin ng isang babaeng nagnanais lumagpas sa pagkasailalim bilang suhetong kolonyal. Malinaw ang kanyang pagsusumikap wasakin ang isteryotipo ng Pilipina na ang tanging alam ay “magbubulong ng dasal, walang karunungan kundi awit, nobena at milagrong pang-ulol sa tao, walang ibang libangan kundi magpanggingge o kumpisal kaya ng muli’t muling kasalanan,” (23) isang nilikha ng mekanismong disiplinaryo ng kolonyal na estado. May obsesyon din si Rizal sa paggamit sa panitikan bilang haliging-bato ng kanyang proyekto sa paglikha ng pagkakakilanlang makabansa, kaya naman hindi kataka-taka na ituro niyang halimbawa ang klasikong pamumuhay ng mga taga-Sparta bilang karampatang pamumuhay ng isang babaeng nalalaan hindi lamang sa paglilingkod sa kanyang mag-anak kundi maging sa bayan. Pansinin kung papaanong may maituturing itong ugnayan sa ating kasalukuyang paniniwala ukol sa halaga ng babae sa panahong pre-kolonyal at sa pangunguna ng mga babaylanes bilang tagapayong moral ng bayan:

Sa lahat ng mga babae, ang pula ng isa, ay kayo lamang sa taga-Esparta ang nakapangayari sa lalaki. Mangyari pa, ang sagot ng taga-Esparta, sa lahat ng babae ay kami lamang ang nag-aanak ng lalaki. Ang tao, ang wika ng mga taga-Esparta, ay hindi inianak para mabuhay sa sarili, kundi para sa kanyang bayan. (24)

Subali’t kaakibat nito, hindi rin maaaring kaligtaan ang katotohanan na may panganib ng pagkawala sa alangaang ang pakikibahagi sa mga sistemang disiplinaryo habang nagsisikap itindig ang identidad. Kahit sikapin man ng mga kilusang peminista na lumikha ng bagong estetiko ng pagkababae, ipinapaalala ni Sandra Lee Bartky na kailangang nilang “basahin ang mga mensaheng kultural na itinatakda sa kanila araw-araw, at hanggang makita nila na kahit matagumpay sila sa pagtalima sa disiplina ng pagkababae, nananatili silang babae lamang.” (25) Kahit mayroon nang facet ang babae ng isang rebelde laban sa namamayaning patriyarkal na sistema, muli’t muli’y kailangan niyang makibagay sa namamayaning sistema upang mailatag ang mga ugnayan ng kapangyarihan na makakatulong sa kanyang proyekto. May utilisasyon ng mga isteryotipong nilalayon mismong wasakin, at makikita natin ito sa mismong rason ni Sister Stella B na “hindi nagkakagulo kapag may madre sa piket.” (26) Ang proyekto ng pagkatawan ay nabibigyan ng balidasyon, nguni’t ang pagkalikha ng “sub-sub-altern” ay naroon pa rin.

Pakikibahagi Bilang Pagbabanyuhay

Sa kontekstong inilalarawan ni Simon During sa kanyang sanaysay na Postmodernism or Postcolonialism Today, nagiging tila isa lamang dagdag na pang-aapi rin ang pakikibahagi ng isang api sa isang kilusang nagsisikap pagsama-samahin ang iba-ibang “tinig ng api” upang ipakita ang “iisang mukha ng mga api,” gayong hindi totoo na iisa lamang ang mukha ng api.

We can, rather, brutally characterize postmodern thought... as that thought which refuses to turn the Other into the Same. Thus it provides a theoretical space for what postmodernism denies: otherness. ... [P]erhaps eccentrically, post-colonialism is regarded as the need, in nations or groups which have been victims of imperialism, to achieve an identity uncontaminated by universalist or Eurocentric concepts and images. Here the argument becomes complex, since post-colonialism constitutes one of those Others which might derive hope and legitimation from the first aspect of postmodern thought, its refusal to turn the Other into the Same.

Maaari nating tahasang ituring ang isiping postmoderno... bilang ang kaisipang tumatangging ituring ang Iba na Katulad. Sa gayon itinatatag nito ang isang lunang teoretiko para sa itinatanggi ng postmodernismo: ang kaibahan. ... Marahil di-pangkaraniwan, ang post-kolonyalismo ay itinuturing bilang kailangan, sa mga bansa o pangkat na biktima ng imperyalismo, na makapagtatag ng identidad na di-narumihan ng unibersalista o Eurosentrikong konsepto at larawan. Nagiging masalimuot ang argumento, dahil ang post-kolonyalismo ang bumubuo sa isa sa mga Ibang nagnanais umasa at mapapaging wasto ng unang aspeto ng postmodernong pag-iisip, ang pagtanggi nitong ituring ang Iba na Katulad. (27)

Nagiging mapaniil rin sa ilang aspeto, kung susundin natin ang postmodernong pagbasa, ang mga ugnayang kinabibilangan ng mga tauhan sa iba pang kapwa nila tauhan. Nasisiil si Nick bilang peryodista ng kanyang patnugot sa paghahantad ng totoong nagaganap sa piket ng mga manggagawa ng Republic Oil, nguni’t sa kanya mismong sariling perspektiba ay maaaring nawawala rin ang tinig ng mga manggagawa sa pagnanais na maimprenta ito. Kahit sinisikap ni Sister Stella L na mabigyang-tulong ang mga manggagawang pinili niyang ipaglaban, napabayaan din naman niya ang una niyang tungkuling gabayan si Gigi na sa bandang huli’y napilitan ding magpatiwakal, bunga ng maling akalang nagiging “pabigat” na lamang siya sa mga nakapaligid sa kanya. Itong mga ganitong suliranin din ang nagpipilit sa mga tauhan na timbangin kung alin ang mas may maliit na opportunity cost sa kanilang konsiyensiya, kung kailan “dumarating sa buhay ng tao na kailangan niyang magpasya... para sa kanyang sarili.”

Subali’t nang malubos ang pagtataya ni Sister Stella L sa laban ng mga manggagawa nang piliin niyang lisanin nang tuluyan ang kumbento sa Caritas matapos mailibing si Gigi, nasaksihan niya ang tahasang panggigipit at pandarahas ng mga “eskirol” o tauhan ng may-ari ng Republic Oil. Sapilitan silang itinali ni Nick (na pinili na ring umalis sa pinagtatrabahuhang pahayagan nang hindi na nito pinayagang ilabas ang kahit anong artikulo ukol sa welga) habang pinapanood ang pagpapahirap kay Ka Dencio, na masikap nilang hinahanap nang mga nakaraang araw. Bagaman pinakawalan din sila pagkatapos ng pambubugbog kay Nick at ilang tangkang pagsasamantala kay Sister Stella L, patago nilang pinagbabaril si Ka Dencio habang bumabagyo at natagpuan lamang ang bangkay pagkatapos ng ilang araw. Gayunman, sa halip na matakot ang mga nagwewelga na sumuko, lalo lamang nitong napag-alab ang paninindigan ng mga welgista na, sa pangunguna na rin mismo ni Sister Stella L at ng mga kapwa niya madre na kinilala ang katuwiran ng kanyang pakikisangkot, ay sama-sama nang pinuno ang piket. Manipestasyon ito ng sumibol na kamalayan sa iba-ibang sektor pagkatapos ng ilang ulit na paglubog: isang metaporikal na pagkawala ng pagkainosente at pagsilang ng isang bayang lumalaban.

Sa ganito ring tono nagwakas ang nobelang Dekada ’70 ni Lualhati Bautista (na nang isapelikula ay si Vilma Santos rin ang gumanap sa papel ni Amanda Bartolome) kung saan ang isang babaeng kabilang sa panggitinang uri ay unti-unting kumalas sa kanyang mga lumang tanikala bilang inang mapag-iwi at luha lamang ang maibibigay sa napariwarang anak, bilang maybahay na utus-utusan lamang ng kanyang propesyonal at makamundong asawa, at bilang babaeng bahay na hindi lumalabas ng bahay upang kilalanin ang kanyang kapaligiran. “Hindi ang mamatay,” pahayag ni Amanda Bartolome, “ang pumatay! Sapagka’t ang sambayanan ay di na martir kundi rebelde! Lalakas pa ang tinig ng paghihimagsik, iigting pa ang tapang ng masang Pilipino... hanggang sa makamit ng sambayanan ang tunay at ganap na kalayaan!” (28)

Liban pa sa tradisyunal na paniniwalang ang pagkakaroon ng isang martir bilang simbolo ng pakikibaka ay lalo lamang magpapaalab sa mga tumututol sa paniniil (29), paano pa natin ito makikita sa perspektibang ating tinatalakay? Ating balikan ang sinuri ni During ukol sa kapangyarihan ng wika upang pagbuklurin ang mga mamamayan sa kanilang pagbabahagi ng mga katulad na pangyayari sa buhay, na kanya namang kinuha mula kay Benedict Anderson. (30) Sa pagkakabuklod ng mga manggagawa sa di-makatarungang ugnayan, nakabahagi si Sister Stella L at si Nick nang sila mismo ang gipitin ng mga “eskirol.” Ang “wika” ng sama-samang pagdurusa at sama-samang pagtatanghal ng kanilang karapatan ang siyang kultura nilang tinatawag na kanila, na kung bibigyan ng analogo sa kasaysayan, “ang kulturang winasak ng imperyalismo at ng wika nito; ang mga post-kolonisador ... ay hindi magagawang ipilit ang kultura at wika ng mga imperyalistang bansa.” (31) Dahil kumikilos ang mga nagnanais ng emansipasyon sa pare-parehong nibel at isyu, alam nilang kailangan pa rin nilang umagapay sa postmodernong sitwasyon nguni’t hindi binibitawan ang kanilang identidad. Sa ganitong paraan, napananatili ni Sister Stella L ang kanyang katauhan bilang madre, babae at mamamayan sa iba-ibang mukha, sa iba’t-ibang lunan; isang postkolonyal na babae na nagsisikap kontrolin ang posibleng kawalang maaaring tunguhin ng postmodernong pag-iisip.

Gayunman, hindi dapat kalimutan ang taliwas na perspektiba na siyang marahil ay dahilan ng Mother Superior ni Sister Stella L, si Sister Juaning, kung bakit hangga’t maaari’y pinipigilan niya itong lubusang makisangkot sa usapin ng mga manggagawa nang di mapahamak. Matapos ang kanilang sinapit sa mga “eskirol,” dinapuan ng malubhang karamdaman si Sister Stella L at napilitan si Nick na pagpahingahin muna itong muli sa kumbento. Naitanong ng mapag-alalang madre kay Nick: “Kailangan bang isakripisyo ang kapakanan ng iba para lamang magampanan mo ang iyong tungkulin?” Makailang ulit nang inilarawan ng mga manunulat kung papaanong “kinakain ng isang himagsikan ang mga anak nito.” Dulot nito, hindi rin marahil kataka-taka kung sa ilang pagkakataon ay usigin din ng mga tao kung bakit minsa’y isinasawalang-bahala na ng ilang mga kilusan ang kapakanan ng kanilang mga kasapi. (32)

Kumikilos si Sister Stella L, sa pagpapasyang tangnan ang pakikibaka ng mga manggagawa, hindi na dahil sa utos ng orden o dahil hinihingi ng pagkakataon, kundi dahil ito ang hinahawakan niyang makatuwiran. Alam niyang nananatiling isang suliranin kung papaanong mapagiging makatwiran ang pagkilos ng post-kolonisado tungo sa pagkakaroon ng isang identidad sa isang postmodernong kaayusan. Kung, katulad ng iginigiit ni During, nawawalan ng lunan sa pagtatagpo ang post-kolonisado at post-kolonisador upang magtalaban, hindi nga maiiwasang muli at muling mapagtibay ang hegemonya ng mga namamayaning uri habang muli’t muling sinisiil ang post-kolonisado. Hangga’t hindi “lubusang nakakalayo mula sa pagkamalawak at kakalatan ng imahen-kapitalismo, marahil ito ay dahil hindi ito nakapakinig nang maigi sa mga tinig na pinag-uusapan ang differend sa kanilanang hangganan.” (33) Sa kabila nito, pinaaalalahanan tayo ni Caroline Hau na ang manlilikha ng teksto ay siyang magiging saligan ng pagtanaw sa mga bagay-bagay, at kung papaano kikilos upang makamit ang kaalaman, (34) na kaalinsabay sa pagtatakda ni Foucault sa kaalaman bilang kapangyarihan sa mga ugnayang mapagpalaya. Kahit posibleng hindi rin sila dinggin sa kanilang pakikibaka, magagawa ng isang babae, isang madre at isang mamamayan, tatlong ulit na sinisiil ng hegemonya ng pagkalalaki, ng relihiyon at ng estado, ang maitatag ang pagiging malaya sa kanyang mismong pamumuhay, sa kanya mismong sarili, bagaman ang sariling ito ay kailangan pa ring nakatatag sa kamalayan at mga kaganapan ng kanyang lipunan.

MGA SANGGUNIAN:

Anderson, Benedict. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Pasig City: Anvil Publishing, 2003.

Ang Biblia (Tagalog). Manila: Philippine Bible Society, 1982.

Bartky, Sandra Lee. “Foucault, Femininity and the Modernization of Patriarchal Power,” sa Feminism and Foucault. Irene Diamond at Lee Duinby, eds. Northeastern University Press: 1988.

Bautista, Lualhati. Dekada ’70. Mandaluyong: Cacho Publishing, 1991.

Derrida, Jacques. Of Grammatology. Salin ni G. C. Spivak. Baltimore at London: John Hopkins University Press, 1978.

During, Simon. “Postmodernism or Postcolonialism Today,” sa The Postcolonial Studies Reader, eds. Bill Ashcroft, Gareth Griffiths at Helen Tiffin. London: Routledge, 1995.

Foucault, Michel. The History of Sexuality Volume 1: An Introduction. Salin sa Pranses ni Robert Hurley. New York: Random House, 1978.

______________. The History of Sexuality Volume 2: The Care of the Self. Salin sa Pranses ni Robert Hurley. New York: Random House, 1985

Hau, Caroline. Necessary Fictions: Philippne Literature and the Nation, 1946-1980. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 2000.

Ileto, Reynaldo C. Pasyon and Revolution: Popular Movements in the Philippines, 1840-1910. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 1979.

Joaquin, Nick. “The Beatas of 17th Century Manila,” sa Culture and History. Pasig City: Anvil Publishing, 2004.

Lacaba, Jose F., Jose Almojuela at Mike de Leon, Sister Stella L. Dir. ni Mike de Leon. Tampok sina Vilma Santos, Jay Ilagan. VCD. Regal Films, 1984.

Marx, Karl. The 18th Brumaire of Louis Bonaparte, 1852. http://www.marxists.org/archive/marx/works/1852/18th brumaire/index.htm, tinungo Setyembre 12, 2009.

________ at Friedrich Engels. The Communist Manifesto. Panimula ni Francis B. Randall, salin ni Samuel Moore, ed. Joseph Katz. Simon and Schuster: New York, 1964.

McCoy, Alfred W. Closer than Brothers: Manhood at the Philippine Military Academy. Pasig City: Anvil Publishing, 1999.

Pigafetta, Antonio “Pigafetta’s Account, 1521” sa The Philippines at the Spanish Contact. F. Landa Jocano, ed. Quezon City: R.P. Garcia, 1975.

Remoto, Danton. “Sex, Hindi Gera” sa Rampa: Mga Sanaysay. Pasig City: Anvil Publishing, 2008.

Rich, Adrienne. “Compulsory Heterosexuality and Lesbian Existence,” sa Blood Bread and Poetry. New York: Norton Paperback, 1994.

Rizal, José. “Sa Mga Kabataang Dalaga ng Malolos: London, Pebrero 22, 1889,” kay Gregorio F. Zaide at Sonia M. Zaide. Jose Rizal: Buhay, Mga Ginawa at Mga Sinulat ng isang Henyo, Manunulat, Siyentipiko, at Pambansang Bayani. Quezon City, All-Nations Publishing, 1997.

Spivak, Gayatri Chakravorty. “Can the Subaltern Speak?”, sa Marxism and the Interpretation of Culture, eds. C. Nelson at L. Grossberg. Macmillan Education: Basingstoke, 1988.

Tolentino, Rolando. “It’s A Crazy Planets: Modernidad, Panitikan at Siyudad” sa Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 2007. 223-239.

________________. “Take Up the White Man’s Burden: Kapitalismo, Liberalismo at Sanaysay” sa Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan. Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 2007. 143-165.

Trambulo, Alan. “Sister Stella L: Behind the Scene,” V Magazine, Issue No. 7, April 2005. http://starforallseasons.blogspot.com/2008/02/sister-stella-l-behind-scene.html, tinungo Setyembre 15, 2009.

MGA DULONG TALA:

(1) Simon During, “Postmodernism or Postcolonialism Today,” sa The Postcolonial Studies Reader, eds. Bill Ashcroft, Gareth Griffiths and Helen Tiffin (London: Routledge, 1995), 126-127. Inilarawan ni During kung paano nakita ng nobelistang Kenyan na si Ngugi ang parikala at paraan upang panghawakan ang kanilang identidad upang maging mapagpalaya: “living under multinational capitalism …he sees [the soil] as a means of production, and means of production do not articulate identities; indeed, where they can be owned, they are often owned by foreigners. This leaves him language and, within language, culture.”

(2) Gayatri Chakravorty Spivak, “Can the Subaltern Speak?”, sa Marxism and the Interpretation of Culture, eds. C. Nelson and L. Grossberg (Basingstoke: Macmillan Education, 1988), 80.

(3) Jacques Derrida, Of Grammatology. Salin ni G. C. Spivak (Baltimore and London: John Hopkins University Press, 1978), 10. Sinabing: “The ‘rationality’… which governs a writing thus enlarged and radicalized, no longer issues from a logos. Further, it inaugurates the destruction, not the demolition but the de-sedimentation, the de-construction, of all the significations that have their source in that of the logos.”

(4) Karl Marx, The 18th Brumaire of Louis Bonaparte, 1852. , tinungo Setyembre 12, 2009. Binanggit na “[The proletariat] are therefore incapable of asserting their class interest in their own name, whether through a parliament or a convention. They cannot represent themselves, they must be represented.”

(5) Alan Trambulo, “Sister Stella L: Behind the Scene,” V Magazine, Issue No. 7, April 2005 , tinungo Setyembre 15, 2009. Nang unang naipalabas ang pelikula, diumano’y tinawag ng isang mataas na opisyal ng pamahalaan itong “negatibo” at may posibleng “masamang bunga sa masa,” sanhi upang ilakad sa mga sensura na huwag payagang mailabas ang pelikula. Nguni’t si Pangulong Marcos pa raw ang nagsabing bayaan itong maipalabas.

(6) During, “Postmodernism or Postcolonialism Today,” 126. Binanggit kung papaanong: “an identity granted in terms of the signifier (which I use, as it is often used, as a figure for form as such) is an identity that necessarily cannot be communicated. It would seem to be written into the fate of nationalism as print-capitalism; that national identity is conferred in the form of its own death warrant.”

(7) Jose F. Lacaba, Jose Almojuela at Mike de Leon, Sister Stella L. Dir. ni Mike de Leon. Tampok sina Vilma Santos, Jay Ilagan. VCD. Regal Films, 1984.

(8) Adrienne Rich, “Compulsory Heterosexuality and Lesbian Existence,” sa Blood Bread and Poetry (New York: Norton Paperback, 1994), 187. Sa orihinal na teksto: “... in the workplace, among other social institutions, is a place where women have learned to accept male violation of our psychic and physical boundaries as the price of survival; where women have been educated ... to perceive ourselves as sexual prey.”

(9) Antonio Pigafetta, “Pigafetta’s Account, 1521” sa The Philippines at the Spanish Contact. F. Landa Jocano, ed. (Quezon City, R.P. Garcia, 1975), 66-67. Ipinapakita ng isang pahayag kung papaanong ang mga babae ang nagtatakda sa mga lalaki kung papaano makikipagtalik: “The males, large and small, have their penis pierced from one side to the other near the head, with a gold or tin bolt as large as a goose quill. In both ends of the same bolt, some have what resembles a spur, which points upon the ends; others are like the end of a cart nail… The bolt and the spurs always hold firm. They say that their women wish it so, and that if they did otherwise they would not have communication with them.”

(10) Michel Foucault, The History of Sexuality Volume 2: The Care of the Self, (Salin sa Pranses ni Robert Hurley, New York, Random House, 1985), 9. Nagbubuhat siya hindi sa pag-aaral ng kasaysayan kundi sa mga usaping pragmatiko: “studies of history by reason of the domain they deal with and the references they appeal to... they are the record of a long and tentative exercise that needed to be revised and corrected again and again. It was a philosophical exercise.”

(11) Rolando Tolentino, “It’s A Crazy Planets: Modernidad, Panitikan at Siyudad” sa Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan, (Quezon City, Ateneo de Manila University Press, 2007), 233.

(12) Ibid., 224.

(13) Nick Joaquin, “The Beatas of 17th Century Manila,” sa Culture and History (Pasig City, Anvil Publishing, 2004), 177, 180-181.

(14) Alfred W. McCoy. Closer than Brothers: Manhood at the Philippine Military Academy (Pasig City: Anvil, 1999), 44.

(15) Rolando Tolentino, “Take Up the White Man’s Burden: Kapitalismo, Liberalismo at Sanaysay” sa Sipat Kultura: Tungo sa Mapagpalayang Pagbabasa, Pag-aaral at Pagtuturo ng Panitikan, (Quezon City, Ateneo de Manila University Press, 2007), 147.

(16) Karl Marx at Friedrich Engels, sa The Communist Manifesto (Panimula ni Francis B Randall, salin ni Samuel Moore, ed. Joseph Katz; Simon and Schuster, New York, 1964) 89. Sa orihinal: The bourgeois sees in his wife a mere instrument of production. He hears that the instruments of production are to be exploited in common, and, naturally, can come to no other conclusion than that the lot of being common to all will likewise fall to the women. He has not even a suspicion that the real point is to do away with the status of women as mere instruments of production.

(17) Rich, “Compulsory Heterosexuality and Lesbian Existence,” 187. Nakasaad ang orihinal na pangungusap nang ganito: A woman seeking to escape such casual violations along with economic disadvantage may well turn to marriage as a form of hoped-for protection, while bringing into marriage neither social nor economic power, thus entering that institution also from a disadvantaged position.

(18) 1 Pedro 3:1, 5-6: “Gayon din naman, kayong mga asawang babae, pasakop kayo sa inyog sari-sariling asawa; upang, kung ang ilan ay hindi tumalima sa salita, ay mangahikayat ng walang salita sa pamamagitan ng ugali ng kani-kaniyang asawang babae; Sapagka’t nang unang panahon ay ganito naman nagsigayak ang mga babaing banal na nagsiasa sa Dios, na pasakop sa kani-kaniyang asawa; Na gaya ni Sara na tumalima kay Abraham, na kanyang tinawag na panginoon…”

(19) Michel Foucault, The History of Sexuality Volume 1: An Introduction, (Salin sa Pranses ni Robert Hurley, New York, Random House, 1978), 20.

(20) Danton Remoto, “Sex, Hindi Gera” sa Rampa: Mga Sanaysay (Pasig City, Anvil Publishing, 2008), 6.

(21) Caroline Hau, Necessary Fictions: Philippine Literature and the Nation, 1946-1980 (Quezon City, Ateneo de Manila University Press, 2000), 7.

(22) Lacaba et al., Sister Stella L.

(23) José Rizal, “Sa Mga Kabataang Dalaga ng Malolos: London, Pebrero 22, 1889,” kay Gregorio F. Zaide at Sonia M. Zaide, Jose Rizal: Buhay, Mga Ginawa at Mga Sinulat ng isang Henyo, Manunulat, Siyentipiko, at Pambansang Bayani (Quezon City, All-Nations Publishing, 1997), 399.

(24) Ibid., 405.

(25) Sandra Lee Bartky, “Foucault, Femininity and the Modernization of Patriarchal Power,” sa Feminism and Foucault (Irene Diamond at Lee Duinby, eds., Northeastern University Press, 1988), 83. Nasusulat ang orihinal na pangungusap nang ganito: "We women cannot begin the re-vision of our own bodies until we learn to read the cultural messages we inscribe upon them daily and until we come to see that even when the mastery of the disciplines of femininity produces a triumphant result, we are still only women.”

(26) Lacaba et al., Sister Stella L.

(27) During, “Postmodernism or Postcolonialism Today,” 125.

(28) Lualhati Bautista, Dekada ’70 (Mandaluyong: Cacho Publishing, 1991), 220.

(29) Laganap sa kulturang manghihimagsik ng Pilipino ang imahen ng martir, sa puntong tila baga hindi na ito maihihiwalay sa kanyang pagkilos tungo sa emansipasyon. Sa panulat ni Reynaldo Ileto: “In its narration of Christ’s suffering, death and resurrection, and of the Day of Judgment [the Pasyon] provides powerful images of transition from one state or era to another, e.g., darkness to light, despair to hope, misery to salvation, death to life, ignorance to knowledge, dishonour to purity and so forth. During the Spanish and American colonial eras, these images nurtured an undercurrent of millennial beliefs which, in times of economic and political crisis, enabled to peasantry to take action under the leadership of individuals or groups promising deliverance from oppression.” Pasyon and Revolution: Popular Movements in the Philippines, 1840-1910 (Quezon City: Ateneo de Manila University Press, 1979), 14.

(30) Bilang pagpapaliwanag, isinulong ni Benedict Anderson ang kakayanan na likhain ang isang bansa sa sandaling mapanghawakan ng mga mamamayan ang mga paraan ng pagpapahayag na itinatanggi sa kanila dati ng mga panginoong dayuhan. Kanyang wika: “Essentially, I have been arguing that the very possibility of imagining the nation almost historically when, and where, three fundamental cultural conceptions, all of great antiquity, lost their axiomatic groups on men’s minds. The first of these was the idea that a particular script language offered privileged access to ontological truth, precisely because it was an inseparable part of that truth.” Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism (Pasig City: Anvil Publishing, 2003), 36.

(31) During, “Postmodernism or Postcolonialism Today,” 127. Sa orihinal: “the culture destroyed by imperialism and its tongue; the post-colonizers,.. at least cannot jettison the culture and tongues of the imperialist nations.”

(32) Hindi iba sa mga naging salaysay ng kasaysayan ang mga ganitong pagwiwika. Madalas banggitin ang Rebolusyong Pranses ng 1789 at ang Rebolusyong Bolshevik sa Russia bilang halimbawa kung papaanong nagtapos lamang ang mga ito sa ilalim ng mga diktador (sina Napoleon I at Josef Stalin) at pumapatay lamang ito ng higit pang mga tao. Maging ang Partido Komunista ng Pilipinas na pinamumunuan ni Jose Ma. Sison ay binabato rin ng mga ganitong pag-uusig ukol sa diumano’y pagpatay nila sa sarili nilang mga kadreng pinaghihinalaang “mga taksil.”

(33) During, “Postmodernism or Postcolonialism Today,” 128. Makikita sa Ingles kung papaanong “If [one] cannot fully distance himself from the sublimity and internationalism of what we can call image-capitalism, then that is perhaps because he has not listened carefully enough to those voices which talk of the différend on its borders.”

(34) Hau, Necessary Fictions, 182. Tinakdaan nito ang tungkulin ng manunulat: “the author is also ‘principle’ allowing us to codify and contextualize texts in circulation, through a systematic process of attribution that is central, in a methodological way, to the institution of literary scholarship as a viable academic discipline. Moreover, the author… is a discursive figure organizing the production of statements in and about literature.”



TUNGO SA PAGSASATINIG NG IBA by Hansley A. Juliano is licensed under a Creative Commons Attribution-Noncommercial-No Derivative Works 3.0 Philippines License.